Hướng dẫn cách đọc báo cáo tài chính nhanh nhất

Một bộ báo cáo tài chính doanh nghiệp bao gồm rất nhiều nội dung quan trọng. Nhưng làm thế nào để đọc và nắm được những thông tin cần thiết khi đọc báo cáo tài chính? Tham khảo hướng dẫn cách đọc báo cáo tài chính đơn giản và chính xác thông qua năm bước trong bài viết sau.

Ý nghĩa của việc phân tích báo cáo tài chính

Việc phân tích báo cáo tài chính doanh nghiệp có vai trò quan trọng không chỉ với mỗi cá nhân:

• Thông qua phân tích báo cáo, đối tác làm ăn sẽ biết được doanh nghiệp đang phát triển tốt hay xấu, dòng tiền của họ được tổ chức như thế nào, tính minh bạch ra sao. Với số liệu như vậy, doanh nghiệp đã và đang đi theo hướng phát triển hay suy thoái, liệu hoạt động kinh doanh hiện tại có triển vọng không. Từ đó, họ mới yên tâm và tin tưởng hợp tác với tổ chức.
• Bản thân nhà đầu tư trước khi quyết định sở hữu cổ phiếu của công ty phải tìm hiểu và phân tích báo cáo tài chính. Vì trong báo cáo có phản ánh kết quả hoạt động kinh doanh tại một khoảng thời gian cụ thể. Đồng thời thể hiện việc phân phối lợi nhuận cho cổ đông. Nếu doanh nghiệp làm ăn tốt, cổ tức chi trả sẽ tăng theo thời gian, ngược lại tình hình bất ổn, làm ăn thua lỗ thì cổ đông sẽ là người chịu thiệt.
• Thông qua phân tích báo cáo tài chính, chủ sở hữu đánh giá được tổng quan hoạt động doanh nghiệp, tình hình thực hiện nghĩa vụ với nhà nước, phát hiện ra các sai sót trong dữ liệu, những bất ổn đang hiện diện trên các con số, có kê khai thiếu sót hay dư thừa không. Họ đưa ra kết luận rằng trong thời gian qua doanh nghiệp đang tăng trưởng hay suy giảm, có cần thay đổi chiến lược, kế hoạch không, nên chấm dứt hay tiếp tục hoạt động nào, bổ sung cái nào,… Từ đó giúp tổ chức được quản lý chặt chẽ, minh bạch và rõ ràng hơn.

Không phải ai cũng biết cách đọc và phân tích một báo cáo tài chính hoàn chỉnh. Bên cạnh việc nắm những thông tin về thành phần báo cáo, nội dung quan trọng thì thông qua phân tích, người đọc sẽ hiểu sâu hơn, biết tại sao lại có những khoản mục này, con số kia, đâu là cơ sở để xây dựng nên một bảng số liệu chi tiết. 

Hướng dẫn cách đọc báo cáo tài chính doanh nghiệp đơn giản

Có rất nhiều cách để đọc và hiểu một báo cáo tài chính doanh nghiệp. Trong bài viết này, Finhay sẽ hướng dẫn bạn cách đọc báo cáo tài chính đơn giản và chính xác thông qua 5 bước:

Đọc trước ý kiến kiểm toán viên

Nhiều người bỏ qua phần này vì nghĩ rằng những dữ liệu trong bảng cân đối hay báo cáo kết quả hoạt động sẽ quan trọng hơn. Tuy nhiên, việc đọc ý kiến của kiểm toán viên rất cần thiết để:

• Chắc chắn rằng báo cáo này được kiểm toán bởi một đơn vị chuyên nghiệp, xác minh toàn bộ dữ liệu trong báo cáo là thật chứ không phải do một cá nhân hay tổ chức nào nghĩ ra.
• Kiểm toán viên sẽ xác minh tính trung thực này bằng cách đưa ra ý kiến với mức độ tin cậy giảm dần: Chấp nhận toàn phần, ngoại trừ, không chấp nhận và từ chối. 

Đối với chấp nhận toàn phần thể hiện rằng báo cáo này đã phản ánh trung thực, người đọc hoàn toàn có thể tin tưởng và các dữ liệu được phân tích ở đây. Các sai sót sẽ được kiểm toán viên phát hiện và đề nghị phía doanh nghiệp chỉnh sửa kịp thời. Nếu kiểm toán viên ý kiến từ chối, bạn đọc nên cân nhắc lựa chọn báo cáo khác để đảm bảo tính chính xác hơn.

Phân tích bảng cân đối kế toán

Trong một bộ báo cáo tài chính, bảng cân đối kế toán nên được phân tích đầu tiên. Khoan hãy nói đến doanh nghiệp này đang lãi hay lỗ, người đọc phải xác định được tài sản và nguồn vốn, vì nó là cơ sở để doanh nghiệp xây dựng và thực hiện toàn bộ quá trình kinh doanh.

Bảng cân đối kế toán phản ánh tình hình tài chính của doanh nghiệp ở thời điểm cụ thể. Thường dữ liệu sẽ lấy ở đầu năm so với cuối năm, các báo cáo quý, tháng cũng tính từ ngày đầu đến ngày cuối kỳ.

Trong bảng cân đối kế toán có hai phần quan trọng là tài sản và nguồn vốn. Theo nguyên tắc lập bảng cân đối kế toán: Tài sản = Nguồn vốn.

Tài sản chia thành hai loại:

• Tài sản ngắn hạn là tài sản dưới một năm hoặc một chu kỳ kinh doanh gồm tiền và các khoản tương đương tiền, khoản phải thu, hàng tồn kho,…
• Tài sản dài hạn là tài sản trên một năm sử dụng gồm tài sản cố định như máy móc nhà xưởng,… và tài sản vô hình như bản quyền phát minh, bằng sáng chế,…

Nguồn vốn được cấu thành từ nợ phải trả và vốn chủ sở hữu:

• Nợ phải trả là khoản thể hiện nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp với chủ nợ. Nó bao gồm nợ dài hạn và nợ ngắn hạn: Khoản phải trả người bán, thuế và các khoản phải nộp cho cơ quan nhà nước, phải trả người lao động, nợ vay tín dụng, lãi ngân hàng,…
• Vốn chủ sở hữu gồm vốn góp từ phát hành cổ phiếu, vốn góp thực tế từ chủ sở hữu, vốn đầu tư, lợi nhuận giữ lại sau khi trừ thuế, các quỹ đầu tư phát triển,…

Để phân tích bảng cân đối kế toán trước hết người đọc phải phân loại được tài sản và nguồn vốn. Sau đó, tính toán tỷ trọng các khoản mục chi tiết theo thời điểm, ghi chú lại các mục quan trọng với tỷ trọng lớn, biến động lớn ngay thời điểm báo cáo.

Người đọc nên: 

• Quan sát số dư tiền và các khoản tương đương tiền: Nếu công ty có quy mô lớn, có lãi lớn nhưng khoản này thấp có nghĩa công ty đang bị thiếu hụt thanh khoản, chứng tỏ dòng tiền thiếu lành mạnh. Một tổ chức nên có số dư tiền mặt ít nhất 10% nợ ngắn hạn mới đảm bảo khả năng thanh khoản tức thời.
• Quan sát nợ vay, lãi trả và hệ số nợ: Bởi vì nếu mức vay nợ cao, đồng vốn sinh lời sẽ thấp. Doanh nghiệp có dư nợ cao phản ánh việc quản trị kém hiệu quả dẫn đến doanh thu thấp. Lúc đó tỷ lệ lợi nhuận trên vốn giảm làm cho hiệu quả mở rộng đầu tư thấp vì tiền lời ưu tiên dùng cho trả nợ. Ngoài ra, một số doanh nghiệp muốn sử dụng đòn bẩy tài chính sẽ duy trì dư nợ cao, còn tùy vào chiến lược kinh doanh mà họ đang thực hiện.
• Phát hiện các dấu hiệu của sự mất cân đối tài chính: Tài sản dài hạn sẽ được tài trợ bằng nguồn vốn dài hạn, nếu tài sản dài hạn mà tài trợ bởi vốn ngắn hạn thì bất hợp lý. Xu hướng biến động vốn lưu động thuần giảm dần và âm cho thấy sự mất cân bằng tài chính, cho thấy công ty đang dùng nợ vay ngắn hạn để đầu tư vào tài sản dài hạn như mua thêm máy móc, nhà xưởng.

Đọc – phân tích báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh

Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh sẽ thể hiện những nội dung quan trọng sau:

• Doanh thu: Là khoản thu do hoạt động kinh doanh trong kỳ của doanh nghiệp. Nó là doanh thu thuần về bán hàng cung cấp dịch vụ cùng với doanh thu từ hoạt động tài chính.
• Thu nhập khác phát sinh từ hoạt động ngoài như thanh lý tài sản, nhượng bán tài sản cổ định, thu tiền phạt do đối tác vi phạm hợp đồng,…
• Chi phí phát sinh trong kỳ: Đây là khoản thể hiện tổng giá trị chi ra, các khoản khấu trừ, phát sinh thêm nợ làm giảm vốn chủ sở hữu. Chi phí chia thành hai loại là chi phí do hoạt động sản xuất, kinh doanh (chi phí bán hàng, quản lý doanh nghiệp,…) và chi phí khác (phí thanh lý, nhượng bán tài sản,…).
• Trong báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh thì lợi nhuận bằng doanh thu trừ chi phí.

Báo cáo sẽ trình bày chi tiết về hoạt động kinh doanh, hoạt động tài chính và hoạt động khác. Trong đó: 

• Hoạt động kinh doanh thể hiện: Doanh thu thuần từ việc bán hàng và cung cấp dịch vụ, giá vốn hàng bán, lợi nhuận gộp phát sinh, doanh thu từ hoạt động tài chính, chi phí phát sinh, biên lợi nhuận gộp…
• Hoạt động tài chính thể hiện doanh thu tài chính (lãi đầu tư, lãi chênh lệch tỷ giá, lãi tiền gửi,…) và chi phí tài chính (lỗ đầu tư, lãi vay,…). 
• Hoạt động khác phản ánh tình hình hoạt động nằm ngoài hoạt động kinh doanh chủ chốt của doanh nghiệp. Thông thường sẽ chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong cơ cấu kinh doanh. Nó bao gồm thu nhập từ lãi thanh lý, bồi thường hợp đồng,… và chi phí do lỗ thanh lý, vi phạm hợp đồng,…

Ba khoản nói trên giúp xác định tổng lợi nhuận trước thuế bằng cách lấy doanh thu trừ chi phí. Sau đó trừ đi khoản trả thuế thu nhập doanh nghiệp sẽ ra lợi nhuận sau thuế.

Như vậy để phân tích một bảng báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, trước hết phải phân loại doanh thu và chi phí, sau đó tính toán tỷ trọng so với tổng doanh thu và tổng chi phí, sự thay đổi nếu có phát sinh phải phản ánh kịp thời, ghi chú các mục có sự biến động lớn để theo dõi.

Lưu ý rằng báo cáo này không thể hiện dòng tiền thu chi trong kỳ, lợi nhuận trên báo cáo có thể bị thổi phồng hoặc che dấu do các nguyên tắc và quan điểm hạch toán kế toán. Cho nên chỉ dựa vào mỗi báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh và thấy rằng doanh nghiệp có lãi thì chưa có gì đảm bảo rằng doanh nghiệp có tiền để trả nợ khi đáo hạn hoặc dùng để tái sản xuất.

Vì vậy trong quá trình phân tích bạn phải kết hợp so sánh và đánh giá với cả bảng cân đối kế toán và báo cáo lưu chuyển tiền tệ.

Đọc – phân tích báo cáo lưu chuyển tiền tệ

Báo cáo lưu chuyển tiền tệ cần được đọc và phân tích kỹ vì: Thông qua nó bạn xác định được doanh nghiệp thực sự kiếm được bao nhiêu tiền và chi ra bao nhiêu trong khoảng thời gian cụ thể.

• Thực tế doanh thu và lợi nhuận ghi trên báo cáo kết quả hoạt động sẽ được ghi nhận ngay khi nghiệp vụ phát sinh trong kỳ. Có những khoản tiền phải thu của khách hàng nhưng vẫn chưa thực sự nhận được tiền, nên rõ ràng dòng tiền không hề tăng. Lúc này bạn sẽ thấy có phát sinh doanh thu và lợi nhuận nhưng thực chất doanh nghiệp chưa có dòng tiền vào.

Báo cáo lưu chuyển tiền tệ thể hiện ba dòng tiền cơ bản:

• Dòng tiền từ hoạt động kinh doanh: Là dòng tiền phát sinh do hoạt động thanh toán nhà cung cấp, khách hàng, người lao động, chi trả lãi, nộp thuế,… Dòng tiền này được lấy từ chính kết quả kinh doanh của tổ chức chứ không lấy từ huy động vốn hoặc vay nợ.
• Dòng tiền từ hoạt động đầu tư: Là dòng tiền vào và ra liên quan đến việc mua sắm, thanh lý, đầu tư tài sản cố định và những tài sản dài hạn khác.
• Dòng tiền từ hoạt động tài chính: Là dòng tiền từ việc tăng/ giảm vốn chủ sở hữu thông qua hình thức nhận góp vốn mới, phát hành cổ phiếu, trả cổ tức,… Ngoài ra còn từ khoản vay nợ, chi trả nợ gốc hoặc vay mới,…

Trên báo cáo lưu chuyển tiền tệ dự liệu có thể âm hoặc dương. Đối với doanh nghiệp có dòng tiền trả cổ tức đều đặn trong dài hạn chứng tỏ tình hình tài chính lành mạnh, lợi nhuận công bố là thực tế. Nếu doanh nghiệp đang trong thời kỳ tăng trưởng có thể không trả cổ tức, hoặc đưa ra chính sách chi trả cổ tức hợp lý để giải thích.

Đọc – phân tích thuyết minh báo cáo tài chính

Đối với thuyết minh báo cáo tài chính, người đọc sẽ được diễn giải những thông tin dựa theo số liệu của bảng cân đối kế toán, báo cáo kết quả hoạt động và báo cáo lưu chuyển tiền tệ. 

Trong phần thuyết minh sẽ trình bày nội dung: Đặc điểm hoạt động của doanh nghiệp, kỳ kế toán, đơn vị tiền tệ sử dụng trong báo cáo, chuẩn mực kế toán và chế độ kế toán áp dụng, chính sách kế toán, bổ sung những thông tin trọng yếu khác,…

Để đọc hiểu thuyết minh báo cáo tài chính cần:

• Phân tích phần doanh nghiệp: Doanh nghiệp đang hoạt động trong lĩnh vực nào? Nếu sản xuất cần đầu tư nhà xưởng đồng nghĩa tài sản cố định lớn, nếu ngành bán lẻ thì hàng tồn kho cao, khoản phải thu ít. Doanh nghiệp hoạt động bao lâu rồi, đang trong giai đoạn đầu, giữa hay cuối chu trình phát triển? Chính sách kế toán, chuẩn mực áp dụng hiện tại là gì?
• Nếu trong các bước phân tích phía trên có nêu ra khoản mục cần lưu ý thì trong phần này, bạn đọc sẽ thấy được lý do tại sao lại có những thay đổi đó. Những phát sinh tăng giảm trong kỳ của từng khoản mục được trình bày chi tiết, diễn giải bằng lời và công thức toán học để người đọc hiểu rõ.

Các lưu ý trước khi đọc hiểu báo cáo tài chính

Báo cáo tài chính thường được công bố minh bạch trên website của công ty. Bạn có thể tải về để tiện theo dõi khi cần. Các báo cáo này thường được dùng cho hoạt động kiểm toán và thanh toán thuế hằng năm. Đối với những người muốn tự đọc và phân tích báo cáo tài chính cần lưu ý một số vấn đề sau: 

• Nên so sánh dữ liệu ở từng thời điểm khác nhau để đánh giá xu hướng phát triển của doanh nghiệp.
• Nên so sánh với doanh nghiệp kinh doanh cùng lĩnh vực để đánh giá lại điểm mạnh, yếu của tổ chức.
• Các con số trên bảng cân đối chỉ mang tính thời điểm và báo cáo kết quả chỉ mang tính thời kỳ. Để có cái nhìn tổng quan bạn nên tham khảo thêm dữ liệu từ các báo cáo tài chính của năm năm gần nhất.

Nếu trong quá trình phân tích bạn cảm thấy không chắc chắn, có quá nhiều thắc mắc thì nên hỏi lại kế toán của bạn, hoặc tham khảo các dịch vụ kế toán online cho chính xác nhất. 

Như vậy Finhay đã trình bày chi tiết cách đọc báo cáo tài chính đơn giản mà cực kỳ chính xác chỉ thông qua năm bước. Hy vọng bài đọc đã giúp bạn hiểu hơn, tự mình phân tích được một báo cáo tài chính hoàn chỉnh.