Các dạng tâm lý học trong đầu tư chứng khoán thường gặp

Tâm lý giao dịch của các nhà đầu tư luôn đóng vai trò quan trọng đến mức độ ổn định của thị trường. Trong giao dịch, ngoài việc am hiểu kiến thức thị trường, yếu tố tâm lý cũng đóng vai trò quyết định đến sự thành công của nhà đầu tư. Có thể thấy, tâm lý học đầu tư trên thị trường tài chính nói chung và chứng khoán nói riêng phản ánh thái độ của nhà đầu tư trước những diễn biến thị trường. Dưới đây là tâm lý học trong đầu tư chứng khoán thường hay gặp.

Các dạng tâm lý học trong đầu tư chứng khoán

Nếu có một tâm lý “sai lệch” thì các nhà đầu tư thường gặp rủi ro khi tham gia thị trường chứng khoán rất cao. Vậy trong chứng khoán, nhà đầu tư thường có các dạng tâm lý nào?

Tâm lý đám đông

Dù ở bất kỳ thời điểm nào thì thị trường tài chính luôn bị tác động bởi lòng tham và sự sợ hãi. Tâm lý đám đông thường để chỉ một nhóm các nhà đầu tư, hay những nhà đầu tư riêng lẻ dựa vào đám đông để hành động. Tâm lý này thường chạy theo một hướng, xuất hiện trong 2 trường hợp: Một là, nhà đầu tư quá hưng phấn; hai là họ quá sợ hãi. Dù là trường hợp nào cũng đều nguy hiểm như nhau.

Một khi nhà đầu tư mang tâm lý quá hưng phấn dễ tạo ra giá ảo còn nếu còn quá sợ hãi thì thường bán tháo cổ phiếu để “cắt lỗ”. Hiệu ứng bầy đàn là một trong các dạng tâm lý học trong đầu tư chứng khoán quan trọng, chi phối đến sự tăng giảm giá của cổ phiếu. Khi đám đông thị trường đua nhau mua một cổ phiếu thì giá mã cổ phiếu sẽ tăng và ngược lại.

Nguyên nhân của tâm lý đám đông là do nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm, không nắm bắt chính xác, đầy đủ thông tin, không có sự phân tích và nghiên cứu. Để hạn chế tình trạng này, nhà đầu tư cần chuẩn bị đầy đủ kiến thức, không ngừng cập nhật thông tin chính thống để tránh bị chi phối từ đám đông.

Tâm lý tự tin

Tâm lý tự tin quá là hành vi tâm lý phổ biến trong đầu tư chứng khoán. Tâm lý này có thể che khuất lý trí của các nhà đầu tư khi dự đoán kết quả của mình. Khi nhà đầu tư quá tự tin thường sẽ dễ dàng bị tác động bởi các biến động của định giá cổ phiếu cũng như thị trường chứng khoán. 

Trên thị trường chứng khoán chứa nhiều rủi ro bất ngờ mà mọi nhà đầu tư đều có thể gặp trong quá trình giao dịch. Vì thế, bạn cần cập nhật liên tục thị trường, theo dõi các tin tức, sự kiện quan trọng cũng như biết cách phân tích, nhận định cổ phiếu. Bạn cũng có thể tham gia trao đổi với các chuyên gia hoặc những nhà đầu tư chuyên nghiệp để có góc nhìn đa chiều về thị trường này để có được tỷ suất sinh lời cao nhất.

Tâm lý lạc quan quá mức

Lạc quan là một tâm lý tích cực giúp cho con người vượt qua hoàn cảnh bất lợi. Từ đó giúp chúng ta vượt qua khó khăn thách thức. Đối với tâm lý lạc quan quá mức thì xuất phát từ sự quá tự tin. Nhà đầu tư thường tự tin với những quyết định của mình. Họ tin tưởng vào thị trường trong tương lai sẽ tốt hơn thực tế đang diễn ra.

Lạc quan là bậc đầu tiên trong tâm lý hành vi trong đầu tư chứng khoán của một số nhà đầu tư. Với triển vọng tích cực trong tương lai làm tâm lý nhà đầu tư trở nên phấn chấn. Điều này sẽ dẫn đến hành động mua cổ phiếu của nhà đầu tư. 

Điểm tích cực trong cung bậc tâm lý này chính là khả năng kích thích đầu tư vào thị trường chứng khoán. Tuy nhiên, tâm lý lạc quan quá mức sẽ gây ra ảnh hưởng tiêu cực nếu nhà đầu tư chấp nhận rủi ro, không biết điểm dừng mặc dù đang thua lỗ. Điều này thường dẫn đến tâm lý bi quan cho nhà đầu tư. 

Tâm lý sợ thua lỗ

Với các nhà đầu tư, tài khoản chắc chắn là “vật bất ly thân” với họ. Vì vậy, không một ai thích cảm giác thua lỗ. Tuy nhiên, ít ai biết được rằng chính ác cảm với cảm giác thua lỗ lại khiến bạn tổn thất thậm chí nặng nề hơn. Khi tham gia đầu tư chắc hẳn bạn đã từng sợ hãi khi cổ phiếu liên tục giảm 5 đến 10%. Bạn đã không quyết định bán ra mà ôm hy vọng chúng sẽ tăng giá trở lại. Thế những cổ phiếu của bạn tiếp tục giảm sâu hơn khiến bạn thua lỗ 20% và sẽ còn nhiều hơn nữa. 

Sợ rủi ro thuộc tâm lý học trong đầu tư chứng khoán, được hình thành từ các xung đột trong tâm lý của nhà đầu tư, giữa sự kỳ vọng vào các khoản lời và các khoản lỗ. Trong đó, trạng thái thua lỗ mang đến tư tâm lý nặng nề hơn so với lợi nhuận. Yếu tố tâm lý sợ thua lỗ xuất phát từ việc thiếu tự tin, kiến thức cũng như kinh nghiệm trong đầu tư chứng khoán. Tâm lý này thường khiến nhà đầu tư lưỡng lự và bỏ qua các cơ hội tốt để hành động.

Làm sao để quản trị tâm lý giao dịch chứng khoán?

Thị trường chứng khoán biến động không ngừng, có lúc lên và cũng có thế bất ngờ xuống. Vì thế, mỗi nhà đầu tư cần chuẩn bị tâm lý và giữ được sự bình tĩnh. Là một nhà đầu tư, chúng ta cần học cách tránh xa tham lam và sự sợ hãi – hai tâm lý đầu tư phổ biến nhất trên thị trường. Vậy làm sao để đưa ra quyết định đắn dựa trên các phân tích chứ không phải phụ thuộc vào cảm xúc.

Không đặt mục tiêu quá cao về lợi nhuận

Khi đặt kỳ vọng lợi nhuận càng cao thì bạn phải chọn mua các mã cổ phiếu càng rủi ro trong những giai đoạn biến động của thị trường chứng khoán. Khi đó, cổ phiếu sẽ biến động nhiều hơn dẫn đến tổn thất mà nhà đầu tư có thể gánh cũng lớn hơn. Kết quả là tâm lý của nhà đầu tư sẽ rơi vào trạng thái bất ổn.

Vì vậy, bạn hãy kỳ vọng hợp lý về mức lợi nhuận trong khả năng có thể đạt được. Thông thường mục tiêu về lợi nhuận trong đầu tư chứng khoán hợp lý trong khoảng 15 đến 20%/năm. Việc hạ kỳ vọng như vậy sẽ giúp bạn lựa chọn các mã cổ phiếu an toàn và ổn định hơn. Như vậy, tâm lý của bạn cũng sẽ càng thêm vững chắc hơn.

Bám sát mục tiêu, tuân thủ kế hoạch

Trong đầu tư để hạn chế rủi ro, bạn cần có các nguyên tắc riêng cho bản thân mình. Khi đã thiết lập bộ nguyên tắc cho bản thân, bạn cũng cần phải nghiêm khắc thực hiện chúng. Nguyên tắc giao dịch sẽ giúp nhà đầu tư nắm bắt những cơ hội tốt, cũng như không FOMO (tâm lý sợ bỏ lỡ cơ hội) theo đám đông.

Bạn cần nhớ rằng đám đông quyết định như thế nào đó là việc của họ, còn mình vẫn phải tuân thủ các nguyên tắc đã đề ra. Không để cảm xúc chi phối mà cần tuân theo chiến lược đầu tư của đã phân tích trước đó của bản thân. Bạn cũng có thể bắt đầu bằng cách liệt kê ra các mục tiêu, cách phân bổ tài sản cho hiện tại và tương lai. 

Trong quá trình đầu tư, hãy dựa vào quy trình và chiến lược bạn đã đề ra để ra quyết định, bất kể thị trường có như thế nào. Điều này sẽ giúp nhà đầu tư quản trị cảm xúc tốt hơn trong đầu tư chứng khoán chứ không đưa ra quyết định nhất thời dựa vào cảm xúc.

Đưa ra ít quyết định hơn

Bí quyết dễ nhất để kiểm soát tâm lý trong đầu tư chính là đưa ra ít quyết định hơn. Cách này thường sẽ phù hợp với những ai đầu tư chứng khoán dài hạn. Bạn có thể tận dụng phương pháp này bằng cách chọn ra các mã cổ phiếu phù hợp với chiến lược đầu tư của mình. Sau đó đầu tư một khoản cố định vào những cổ phiếu này và giữ chúng trong dài hạn với lợi nhuận mục tiêu hợp lý.

Với phương pháp này, bạn nên tái cân bằng lại danh mục đầu tư 1 – 2 lần hàng năm nhằm kiểm soát phân bổ tài sản. Như vậy, bạn có thể vượt qua mọi sự biến động của thị trường chứng khoán và không bị cảm xúc chi phối trong hoạt động giao dịch của mình trước sự thay đổi về giá.

Hiểu rõ doanh nghiệp mà bạn đầu tư

Yếu tố quan trọng đầu tiên để quyết định đến sự thành bại trong đầu tư nằm ở cách mà bạn nhìn nhận và hiểu rõ về doanh nghiệp mà mình muốn đầu tư vào. Một điều chắc chắn là bạn không thể mua một mã cổ phiếu mà không biết gì về nó. Việc nắm bắt rõ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp mà mình đang đầu tư sẽ giúp bạn có tâm lý vững vàng hơn. 

Bạn cũng nên tìm hiểu thêm một số phương pháp định giá cổ phiếu để vững vàng tâm lý hơn khi thị trường biến động. Một số phương pháp cơ bản kể đến như P/B, P/E, EV/EBITDA…

Trên đây là tất các cả các dạng tâm lý học trong đầu tư chứng khoán phổ biến nhất. Để thành công trên thị trường này, nhà đầu tư không chỉ cần hiểu biết về tài chính, kinh tế mà còn phải biết cách kiểm soát tâm lý. Quá tự tin, quá lạc quan, sợ thua lỗ và tâm lý đám đông là những tâm lý có thể tồn tại ở mỗi người. Các yếu tố tâm lý này ảnh hưởng đến quyết định hành vi đầu tư của mỗi người. Để đầu tư hiệu quả thì bạn không được để các yếu tố tâm lý làm ảnh hưởng tới quá trình ra quyết định của mình.