Quá trình hình thành bong bóng Dotcom và những bài học từ quá khứ

Thị trường tài chính từ trước đến nay có rất nhiều điều thú vị. Những sự kiện lịch sử xảy ra trong quá khứ là kiến thức hấp dẫn mà nhiều nhà đầu tư thích thú, tìm tòi. Trong đó có các sự kiện bong bóng Dotcom. Vậy bong bóng Dotcom là gì? Hiện tượng bong bóng này đã ảnh hưởng như thế nào tới nước Mỹ? Hãy cùng Finhay tìm hiểu chi tiết trong nội dung sau đây. 

Dotcom là gì? 

Dotcom là thuật ngữ chỉ các công ty sử dụng mạng internet làm nền tảng chính cho hoạt động kinh doanh của mình. Từ Dotcom xuất phát từ địa chỉ mạng URL mà khách hàng sử dụng để truy cập vào website. Chữ com là viết tắt của commercial – thương mại, còn dấu “.” ở đằng trước trong tiếng anh là dot.

Thuật ngữ này xuất hiện rộng rãi từ năm 1995, khi các tổ chức và cá nhân đăng ký một số lượng lớn tên miền .com. Đến năm 2002, internet trải qua đợt bùng nổ gọi là bong bóng Dotcom.

Bong bóng Dotcom là gì?

Bong bóng Dotcom – tiếng anh là Dotcom bubble là bong bóng của thị trường chứng khoán Mỹ, xảy ra vào thập niên 90 khi mà các cổ phiếu của những công ty công nghệ cao, công ty khởi nghiệp và hoạt động trên internet với tên miền “.com” bị đầu cơ quá mức dẫn đến sụp đổ.

Hiện tượng bong bóng Dotcom góp phần cùng nhiều nhân tố khác tạo nên sự thịnh vượng về kinh tế ở Mỹ vào những năm cuối thập niên 90, thời kỳ người ta gọi là “nền kinh tế mới”. Trong khi nhiều chuyên gia cho rằng đây là hiện tượng của “sự thịnh vượng bất thường”. 

Nguồn gốc của sự việc này được cho là do sự ra mắt của World Wide Web năm 1989, mở ra kỷ nguyên mới của công ty khởi nghiệp dựa trên internet và công nghệ những năm 1990, tiếp tục đà tăng trưởng đến khi thập kỷ kết thúc. Lúc bấy giờ, sự chú ý của giới truyền thông và các nhà đầu tư đổ dồn vào công ty Dotcom tạo nên hiệu ứng bong bóng khổng lồ.

Đến năm 2002, internet trải qua đợt bùng nổ, có quá nhiều công ty/nhà đầu tư đầu tư tiền và cổ phiếu vào công ty internet cho đến lúc công ty này phá sản. Sau sự việc đó, công ty nào trụ được tiếp tục phát triển đến hôm nay và được định giá lên đến vài tỷ đô la.

Bong bóng Dotcom những năm 1990 tại Mỹ

Bong bóng Dotcom những năm 1990 tại Mỹ là sự kiến có sức ảnh hưởng lớn tới nền kinh tế toàn cầu. Cùng Finhay tìm hiểu chi tiết hiện tượng này đã diễn ra như thế nào.

Bối cảnh của bong bóng Dotcom và sự phát triển

Bong bóng Dotcom là bong bóng kinh tế có sức ảnh hưởng đến giá cổ phiếu liên quan đến ngành công nghệ trong những năm 1990 – 2000 ở Mỹ. Sự kiện khủng hoảng bong bóng Dotcom bị kích hoạt do sự thổi phồng ngành công nghiệp internet mới. 

• Phát triển mạnh mẽ vào cuối những năm 90, khi quyền truy cập vào internet trở nên phổ biến, máy tính phát triển chiếm một phần quan trọng trong cuộc sống hằng ngày. Microsoft giới thiệu hệ điều hành Windows 95 năm 1995, thực hiện cải tiến vượt trội so với phiên 3.1. Các công ty cạnh tranh chế tạo phần cứng máy tính làm giá thành bị giảm mạnh. Điều này tạo điều kiện để mọi người có cơ hội sử dụng máy tính cá nhân. 
• Tiếp theo, trình duyệt Internet Netscape ra đời phiên bản thứ tư, mở ra kỷ nguyên của lĩnh vực thương mại điện tử và khai thác sức mạnh hệ thống thông tin quản lý.
• Công ty Netscape tiến hành IPO vào tháng 08/1995 với mức giá mỗi cổ phiếu là 58.25$ sau khi kết thúc phiên giao dịch đầu tiên. Suốt năm 1995, mỗi quý công ty này có giá trị tăng gấp đôi. Đây cũng là ngày bắt đầu của bong bóng Dotcom lần thứ nhất.
• Nhận được sự đầu tư nhanh chóng và dễ dàng, giá trị cổ phiếu tăng nhanh chóng mặt. Giá trị NASDAQ thay đổi đạt nhiều đỉnh cao tới 5000 điểm vào năm 2000.
• Các công ty tung ra thị trường trong đợt IPO và thu về mức giá khổng lồ. Giá cổ phiếu cũng nhiều lần tăng chóng mặt, nhà đầu tư đánh giá nơi đây như một xứ sở thần tiên và ai có ý tưởng đều có thể bắt đầu kiếm tiền.

Bong bóng vỡ

• Đầu năm 2000, sự cố máy tính Y2K – lỗi thiên niên kỷ xảy ra cùng với các chỉ số như sản lượng thiết bị doanh nghiệp tăng 74%, chi phí xây dựng tăng 35% trong khi hàng hóa tiêu thụ chỉ ở mức 18%. Điều này khiến FED nhận ra nền kinh tế Mỹ đang tăng trưởng quá nóng nên vội vã tăng lãi suất ngân hàng với mong muốn kìm lại đà tăng. Đồng thời lúc này trong đầu nhà đầu tư đã có sự hoài nghi về nhiệm màu những công nghệ mà họ xuống tiền.
• Hậu quả nhiều công ty công nghệ nguy cơ phá sản vì không thể trả đủ lãi vay ngân hàng.
• Ngày 10 tháng 3 năm 2000, chỉ số NASDAQ – The Nasdaq Stock Market đạt 5048.62 điểm, cao gấp khoảng 200 lần chỉ số P/E thực tế. Bong bóng Dotcom đạt cực thịnh cùng thương thụ sáp nhập hai gã khổng lồ là AOL và Time Warner trị giá 165 tỷ USD – được coi là thỏa thuận tệ nhất trong lịch sử. Tiếp đến ngày 13 tháng 3 năm 2000, chính phủ Nhật Bản đưa tin họ chính thức rơi vào khủng hoảng tài, nền tài chính toàn cầu cũng bắt đầu đưa tin xấu.
• Vụ kiện tụng của Microsoft tại Mỹ về việc chống độc quyền có kết quả bất lợi, phải chi trả một khoản tiền không nhỏ, ảnh hưởng trực tiếp đến giá cổ phiếu và cả chỉ số NASDAQ.
• Bài báo “Burning Fast” của Barron’s – tổ chức tài chính lớn của Mỹ vạch trần tình trạng công ty Dotcom là công ty đang phải chịu lỗ và không có khả năng sinh lời trong thời gian tới, tồi tệ hơn là công ty sẽ hết vốn khiến cho quả bong bóng căng tròn đột ngột vỡ tan.
• Các công ty lớn bằng đầu đặt lệnh bán chính cổ phiếu của họ để chốt lời, kéo theo hệ quả nhiều nhà đầu tư bán tháo nhằm chốt lời, cắt lỗ. Dẫn đến làn sóng panic selling làm thị trường rung lắc mạnh mẽ. Nhà đầu tư nhanh chóng tháo chạy, rút toàn bộ vốn ở những công ty Dotcom vì cho rằng không còn cách nào để kiếm được lợi nhuận bền vững trong tương lai ở công ty này. 
• Giá cổ phiếu giảm mạnh, ngân hàng lại tăng lãi suất với món tiền đã cho vay làm cho vốn hóa công ty Dotcom bị giảm dần, cụ thể Yahoo, Netscape, Cisco mất đến 75 – 98%, nhiều công ty tuyên bố phá sản vì không còn vốn để tiếp tục hoạt động.
• Ước tính khoảng hơn 1.75 nghìn tỷ USD biến mất khỏi thị trường. NASDAQ giảm sát mốc 1000 năm 2002 (khoảng 77%) – mức giảm điểm lớn thứ tư trong lịch sử. Các công ty Dotcom như quân cờ domino lần lượt sụp đổ, dù là công ty từng được định giá hàng trăm tỷ USD bây giờ không khác gì công ty rác.

Sự kiện này tác động mạnh đến nền kinh tế nước Mỹ, cùng sự việc khủng bố 11 tháng 9 làm đất nước này rơi vào khủng hoảng sâu hơn. 400.000 công việc IT biến mất, hầu hết công ty đều tuyên bố phá sản, kể cả công ty blue chip cũng mất hơn 80% giá trị, bong bóng chính thức vỡ. Các công ty còn sót lại như eBay, Priceline, Amazon, chỉ số NASDAQ  phải mất hơn 15 năm sau đó mới ổn định trở về như cũ.

Tác động của bong bóng Dotcom

Hiện tượng bong bóng Dotcom đã làm cho nền kinh tế Mỹ bị khủng hoảng trầm trọng. Dù vậy vẫn còn nhiều công ty trụ lại và phát triển mạnh mẽ cho đến ngày nay. 

Công ty Dotcom mang đến làn sóng mới cho nền kinh tế thế giới những năm 1990. Giá trị công ty tăng mạnh hơn bất kỳ ngành công nghiệp nào khác cùng thời kỳ và thực tế doanh nghiệp internet này có rất ít tài sản vật chất mà vẫn được định giá rất cao trên thị trường chứng khoán.

Dù là công ty không có lịch sử lợi nhuận chính xác vẫn nhận được lượng vốn đầu tư lớn từ các nhà đầu tư với hy vọng sự phát triển ngành công nghệ. Rất nhiều công ty hình thức Dotcom chỉ tập trung vào tốc độ tăng trưởng và mức độ nhận diện thương hiệu, mục tiêu chính là đạt được giá trị cao trên thị trường, bất chấp việc công ty bán rất ít sản phẩm.

Sau đó bong bóng vỡ – công ty internet bắt đầu công bố việc thiết hụt lợi nhuận, nhà đầu tư chuyển tiền sang công cụ tài chính khác, tình trạng bán tháo và sụt giảm giá cổ phiếu diễn ra. Một lượng lớn các khoản đầu tư bị mất, cuộc suy thoái ở Mỹ và các quốc gia liên quan diễn ra.

Ví dụ về các công ty trong bong bóng Dotcom 

Một website chuyên bán sản phẩm cho thú cưng tên Pets.com không thể sống sót sau khi bong bóng Dotcom vỡ, mặc dù đã chi hơn 2 triệu USD cho quảng cáo Super Bowl. Giá cổ phiếu công ty đạt 14 USD/cổ phiếu đầu năm 2000 nhưng công ty lại báo cáo lỗ 147 triệu USD. Điều này làm giá cổ phiếu giảm xuống 1 USD buộc công ty phải phá sản.

Amazon.com là một trong số ít công ty thành công, sống sót sau sự sụp đổ của vụ nổ bong bóng Dotcom. Mức giá bán lần đầu tiên trung bình 1$/cổ phiếu và tăng gần 5$ năm 1997. Đến đầu tháng 1/1998 giá cổ phiếu tăng vọt lên 92$ và năm 1999 đạt 100$/ cổ phiếu. 

Sau khi bong bóng vỡ, giá cổ phiếu giảm sâu còn 6-7$/cổ phiếu. Phải mất gần 10 năm đến 2010, cổ phiếu Amazon mới bắt đầu tăng trở lại và có lúc đạt 3.000$/cổ phiếu trong năm 2020. Hiện tại doanh nghiệp này có mức tăng trưởng bền vững và vẫn tiếp tục duy trì, hiện là một trong những công ty tỷ đô.

Rút ra bài học về bong bóng Dotcom

Đối với nhà đầu tư

Trong thời đại công nghệ tiên tiến hiện nay, xu hướng phát triển áp dụng kỹ thuật số ngày càng phổ biến. Có lẽ ai trong số chúng ta cũng hiểu được các giá trị cuộc sống mà internet mang lại. Bản chất internet không hề xấu, nhưng nó cũng là nguyên nhân gây ra hiện tượng vỡ bong bóng Dotcom. 

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này nhưng các chuyên gia cho rằng nguyên nhân chính là do quan điểm về sự thịnh vượng hão huyền cùng với sự hạn chế trong hiểu biết, ấn tượng mơ hồ về thời đại internet.

Là một nhà đầu tư thông thái, bạn cần đủ thông tin và kiến thức về lĩnh vực muốn tham gia. Đừng vội đầu tư vào những start up với vẻ ngoài hào nhoáng, mang trong mình sứ mệnh hướng đến tương lai tốt đẹp, trong khi mô hình hoạt động lại xa vời thực tiễn. Không nên mù quáng chạy theo lợi nhuận, đặt hết niềm tin về một tương lai internet thần kỳ mà không hiểu rõ về nó, không xác định chính xác công ty đang làm gì.

Bong bóng Dotcom hình thành trong vòng năm năm rồi vỡ, để lại nhiều bài học xương máu về giá trị cốt lõi của công nghệ. Rõ ràng ứng dụng công nghệ, máy tính vào sản xuất trở nên phổ biến, góp phần không nhỏ cho sự phát triển nền kinh tế Mỹ nói riêng, toàn thế giới nói chung. Tùy quan điểm của mỗi người mà bạn sẽ có cái nhìn đúng đắn cho phương thức đầu tư của bản thân. 

Đối với doanh nghiệp

Khuynh hướng chi tiêu của công ty dot-com hầu hết đều cho thấy, các doanh nghiệp này chi rất nhiều tiền vào quảng cáo để xây dựng thị phần trong thời gian ngắn. Trong khi đó, doanh nghiệp lại cung cấp sản phẩm, dịch vụ miễn phí hoặc với mức giá rẻ. Điều này khiến doanh nghiệp thu không đủ bù chi và dẫn tới lỗ liên tục. Đây cũng là một bài học cho các doanh nghiệp, cần cân đối giữa thu – chi, cần đảm bảo các nguồn thu bền vững trong quá trình kinh doanh của mình. 

Hy vọng những nội dung trên sẽ giúp bạn hiểu rõ về bong bóng Dotcom cũng như biết về sự hình thành và sụp đổ của hiện tượng này. Từ đó giúp bạn định hướng đúng hơn chiến lược đầu tư đúng đắn nhất, hạn chế các rủi ro trong quá trình đầu tư của mình.