IPO là gì? Điều kiện và quy trình IPO doanh nghiệp ở Việt Nam

Thông tin về IPO đối với những nhà đầu tư mới tham gia vào thị trường chứng khoán vẫn còn khá mơ hồ. Trong khi đó, hoạt động IPO diễn ra là cơ hội tốt để tìm kiếm lời nhuận nên không ai muốn bỏ lỡ. Finhay mời bạn đi vào tìm hiểu IPO là gì, những thông tin quan trọng liên quan đến IPO ngay trong bài viết sau.

Tổng quan về IPO

Chắc hẳn bạn đã từng nghe về IPO, đặc biệt là trong những thông báo thực hiện phát hành cổ phiếu mới ra thị trường. Vậy IPO có nghĩa là gì? Hoạt động này nhằm mục đích quan trọng nào và cách để thực hiện IPO chính xác?

IPO nghĩa là gì?

IPO là từ viết tắt của cụm tiếng anh Initial Public Offering – Phát hành công khai lần đầu tiên. Trong thị trường chứng khoán, IPO nghĩa là hoạt động huy động vốn của công ty thông qua hình thức phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng.

Thay vì chỉ huy động vốn từ những cổ đông lớn thành lập công ty hoặc hình thức khác, thực hiện IPO giúp tổ chức tiếp cận được nguồn vốn đa dạng hơn từ các nhà đầu tư ngoài thị trường.

Doanh nghiệp IPO là gì?

Doanh nghiệp IPO là những tổ chức chưa niêm yết cổ phiếu trên sàn giao dịch chứng khoán, mong muốn tiếp cận nguồn vốn lớn từ bên ngoài công ty để sử dụng cho hoạt động kinh doanh. Sau khi thực hiện IPO, tổ chức sẽ trở thành công ty đại chúng vì cổ phần góp vào từ công chúng, đồng thời chính thức là thành viên của thị trường chứng khoán tập trung.

Thị trường IPO có gì đặc biệt?

Thị trường IPO là nơi diễn ra hoạt động trao đổi, mua bán cổ phiếu trong đợt phát hành lần đầu tiên. Đây là điểm đến mà nhiều nhà đầu tư muốn tham gia nhằm sở hữu một cổ phiếu tốt. Vì thực tế trong lần đầu phát hành, giá cổ phiếu có thể thấp hơn so với định giá theo nhu cầu vì nó còn khá mới. Vì vậy, nhiều người có thể nhanh chóng mua vào số lượng lớn cổ phiếu từ thị trường IPO với giá tốt, sau đó đợi một thời gian giá lên sẽ bán chốt lời.

Ngoài ra, thông qua thị trường này nhiều nhà đầu tư có thể sở hữu tỷ lệ nắm giữ cổ phiếu cao, từ đó trở thành cổ đông lớn của tổ chức. Họ được thực hiện các quyền cổ đông nổi bật như tham gia đại hội cổ đông, biểu quyết, tác động đến chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp.

Theo quy định của Luật doanh nghiệp năm 2019, hoạt động IPO không chỉ thực hiện với cổ phiếu, sản phẩm chứng quyền được phép giao dịch trên thị trường này theo nhu cầu của tổ chức phát hành.

Mục đích thương vụ IPO là gì?

Lý do vì sao các doanh nghiệp lại lựa chọn thực hiện IPO mà không sử dụng các nghiệp vụ huy động vốn khác?  Bởi vì IPO mang lại nhiều lợi ích cho chính tổ chức phát hành:

Đầu tiên: Thông qua IPO doanh nghiệp sẽ tiếp cận một nguồn vốn dồi dào từ hầu hết các nhà đầu tư trên thị trường.

• So với hoạt động chào bán cổ phiếu riêng lẻ bị giới hạn số cổ đông tham gia, IPO giúp huy động nguồn vốn khổng lồ hơn. Số vốn này nằm trong điều mục vốn chủ sở hữu chứ không tạo ra khoản nợ phải trả, từ đó giảm áp lực tài chính cho công ty về nợ gốc cùng lãi suất. Hiện nay có rất nhiều sàn giao dịch với quy định và điều khoản khác nhau. Các doanh nghiệp có thể tiếp cận nhiều hình thức huy động vốn với chi phí hợp lý hơn. Ví dụ họ có thể lựa chọn giao dịch trên sàn Upcom với điều kiện ràng buộc “dễ thở” hơn so với sàn HOSE. 
• Doanh nghiệp chính thức tham gia vào thị trường chứng khoán – nơi có rất nhiều nhà đầu tư với nguồn lực tài chính lớn sẵn sàng đầu tư vào cổ phiếu của tổ chức nếu họ đưa ra được chiến lược kinh doanh và hệ thống quản lý tốt. Đây là thị trường tiềm năng, chi phí tham gia thấp và cực kỳ uy tín.

Thứ hai: Thông qua IPO doanh nghiệp có thể nâng cao tính minh bạch và chuẩn mực trong công tác quản trị doanh nghiệp. 

• Luật pháp hiện nay có đưa ra nhiều quy định đối với những tổ chức muốn thực hiện IPO. Một doanh nghiệp đủ điều kiện thực hiện IPO sẽ thể hiện được năng lực tài chính của mình. 
• Ngoài ra, sau khi IPO kết thúc, tổ chức trở thành công ty đại chúng, họ buộc phải tuân theo những chuẩn mực liên quan như tính minh bạch, chuyên nghiệp, trách nhiệm báo cáo, giải trình,… với cổ đông mỗi kỳ/ quý/ năm. Hoạt động của các công ty luôn được quản lý, thanh tra, giám sát chặt chẽ bởi ủy ban chứng khoán nhà nước, trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam và các cổ đông trên thị trường.

Thứ ba: Doanh nghiệp có cơ hội tăng giá trị tài sản của công ty khi thực hiện IPO. 

• Những tổ chức IPO tính toán giá trị doanh nghiệp thông qua phản ánh từ thị trường chứng khoán là chủ yếu (so với doanh nghiệp thông thường phần lớn xác định theo giá trị sổ sách). Nếu cổ phiếu phát hành ra thu hút nhiều nhà đầu tư, trong dài hạn chúng tăng giá mạnh thì vốn của tổ chức tăng tương ứng. Những tổ chức hoạt động tốt trong năm, có uy tín thì thị trường sẽ định giá cổ phiếu cao hơn so với giá trị sổ sách. Điều này càng làm cho cổ phiếu doanh nghiệp hấp dẫn hơn bao giờ hết.

Thứ tư: Sử dụng IPO để quảng bá thương hiệu ra thị trường nhanh chóng. 

• Sau khi niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán, tên tuổi của tổ chức được nhiều người/ đơn vị/ cơ quan biết đến, từ đó mang lại các cơ hội đầu tư kinh doanh tốt hơn. Ngoài ra, nó còn giúp tổ chức khẳng định vị thế, nâng cao sức cạnh tranh với đối thủ, đặc biệt là những công ty trong cùng ngành.

Thứ năm: Tinh thần gắn bó với công ty của nhân viên được nâng cao sau khi doanh nghiệp thực hiện IPO. 

• Bởi vì lúc này mỗi người lao động đóng góp với công ty đều có quyền mua cổ phiếu với giá ưu đãi (tùy theo chính sách của mỗi tổ chức). Khi đó nhân viên đã trở thành cổ đông của công ty, họ mong muốn hoạt động kinh doanh phát triển nên sẽ tận tâm với công việc và doanh nghiệp hơn.

Thứ sáu: Quá trình IPO được xem là bước đệm quan trọng cho những thương vụ sáp nhập/ mua lại công ty nhỏ lẻ có tiềm năng. 

Một số hạn chế của IPO

Rất nhiều lợi ích mà hoạt động IPO có thể mang lại cho tổ chức phát hành. Bên cạnh đó, vẫn tồn tại những hạn chế trong quá trình thực hiện IPO, cụ thể:

• Yêu cầu về quy mô quản trị doanh nghiệp: Theo Luật doanh nghiệp có quy định, đối với những công ty đại chúng về việc đảm bảo phải có ít nhất ⅓ là thành viên độc lập, công bố thông tin những người này ra đại chúng theo luật. Việc bầu, bãi nhiễm, thay thế thành viên luôn được kiểm soát bởi ban kiểm soát công ty và luật doanh nghiệp. Những công ty chưa đại chúng có thể thực hiện theo văn bản nội bộ công ty, nhưng nếu đã thực hiện IPO sẽ chịu sự quản lý chặt chẽ hơn với nhiều quy định trong luật hiện hành.
• Do yêu cầu tính minh bạch cao nên các hoạt động quan trọng như triệu tập, tổ chức hội đồng cổ đông sẽ phải thực hiện theo thủ tục, trình tự quy định trong văn bản pháp luật. Điều này được cho là thiếu sự linh hoạt hơn so với những tổ chức chưa đại chúng. 
• Quyền chủ động trong hoạt động chứng khoán của công ty bị hạn chế do sự giám sát chặt chẽ bởi ủy ban chứng khoán nhà nước. Ví dụ như doanh nghiệp muốn tăng vốn điều lệ, ngoài nghị quyết đại hội cổ đông thì còn phải nộp hồ sơ đăng ký chào bán cổ phiếu tại ủy ban chứng khoán, nếu được thông qua thì mới thực hiện.
• Tổ chức thực hiện IPO phải công bố thông tin về các báo cáo định kỳ ra công chúng. Ngoài ra, một loạt nghĩa vụ tài chính và những chi phí bắt buộc đóng như phí quản lý công ty đại chúng, phí quản lý, lưu ký chứng khoán, … nên được thực hiện nghiêm chỉnh. Nếu không thực hiện IPO thì tổ chức không cần chịu thêm các khoản này.
• IPO chưa phải là lựa chọn phù hợp với những công ty mới, quy mô nhỏ. Nó đòi hỏi tổ chức có chiến lược bài bản, tầm nhìn trong dài hạn và tiềm năng phát triển tốt thì mới hứa hẹn được thị trường chứng khoán chào đón và gặt hái lợi ích thông qua hoạt động này.

Xem thêm:

• Điều kiện để lên sàn chứng khoán đối với cổ phiếu IPO tại Việt Nam

Quy trình thực hiện IPO chi tiết

Hiện nay, luật chứng khoán 2019 thực hiện siết chặt các quy định thực hiện IPO để loại bớt những doanh nghiệp nhỏ lẻ chưa đủ điều kiện tham gia. Trong đó vấn đề  thủ tục thực hiện IPO cũng yêu cầu chặt chẽ và khó hơn.

Sau đây là quy trình cụ thể thực hiện IPO mà các doanh nghiệp vẫn đang thực hiện trên thị trường:

• Trước tiên, tổ chức phải lấy ý kiến đưa ra trong đại hội đồng cổ đông cùng kế hoạch thực hiện IPO chi tiết. Trong đó cần liệt kê chính xác những nội dung gồm mục đích huy động vốn, số vốn cần huy động cụ thể, số lượng và loại chứng khoán muốn phát hành, đối tượng được phân phối số vốn huy động.
• Tổ chức thành lập Ban Chuẩn Bị sau khi đã thống nhất ý kiến trong đại hội về mục đích và các vấn đề liên quan đến IPO. Sau đó, Ban này chuẩn bị hồ sơ xin phép phát hành chứng khoán để nộp lên cơ quan/ đơn vị có liên quan về hoạt động IPO, lựa chọn tổ chức bảo lãnh phát hành nếu cần, liên hệ với bên thứ ba về tư vấn và kiểm toán để xây dựng phương án phát hành – sử dụng vốn từ IPO.
• Định giá chứng khoán chính xác: Mặc dù mệnh giá cổ phiếu theo luật định là 10.000 đồng nhưng giá thị trường có thể thay đổi. Ban Chuẩn Bị kết hợp với bên tư vấn và kiểm toán, tổ chức bảo lãnh tiến hành định giá chứng khoán. Đây là bước quan trọng vì nếu giá cao thì chào bán khó khăn, giá quá thấp thì vốn huy động không đủ, gây thiệt hại cho tổ chức.
• Tổ chức xác nhận các báo cáo tài chính và hoàn tất hồ sơ hợp lệ. Việc xác nhận báo cáo được thực hiện bởi các công ty kiểm toán, song song bản thân doanh nghiệp có thể kiểm toán nội bộ. Sau khi đầy đủ hồ sơ thủ tục và giấy tờ thì nộp lên ủy ban chứng khoán.
• Sau khi nộp hồ sơ, doanh nghiệp đợi bên ủy ban kiểm tra và xác nhận, đưa ra câu trả lời chấp nhận hay từ chối phát hành chứng khoán.
• Thông báo phát hành chứng khoán ra công chúng: Sau khi nhận được sự đồng ý của ủy ban, công ty cần thông báo tin này lên phương tiện truyền thông đại chúng bản cáo bạch chính thức, thời gian thực hiện phân phối cùng những thông tin liên quan.
• Sau đợt phát hành cần có báo cáo kết quả: Tổ chức sẽ đăng ký lưu trữ, thanh toán và chuyển giao chứng khoán tại trung tâm lưu ký VSD cùng ủy ban chứng khoán, đồng thời đăng ký vốn với cơ quan có thẩm quyền.

Hồ sơ đăng ký gồm giấy đăng ký chào bán lần đầu ra công chúng, bản cáo bạch, điều lệ công ty, quyết định thông qua của cổ đông, văn bản cam kết, cam kết bảo lãnh nếu có, hợp đồng xác nhận tư vấn hồ sơ đăng ký IPO, văn bản xác nhận của ngân hàng nơi mở tài khoản phong tỏa nhận tiền mua cổ phiếu khi chào bán của tổ chức,…

Lưu ý trong đại hội, phải có tối thiểu 15% số cổ phiếu được quyền biểu quyết cần được bán cho 100 nhà đầu tư không phải đại cổ đông. Tổ chức phát hành có đủ hành vi dân sự cần nằm ngoài thời gian thi hành án hoặc kết án nếu có vi phạm luật.

Cách thức chào bán cổ phiếu IPO

Hiện nay, có rất nhiều phương thức chào bán cổ phiếu IPO ra thị trường, trong đó gồm:

• Chào bán thông qua hình thức bảo lãnh cam kết.
• Đầu giá theo kiểu Hà Lan – là kiểu đầu giá giảm dần, ai là người quyết định đầu tiên có quyền mua cổ phiếu đó, họ sẽ đợi đến một mức giá chấp nhận mới thực hiện quyền mua.
• Chào bán tại các sàn giao dịch trong nước như HOSE, Upcom,… hay sàn quốc tế uy tín như XM, IC Markets,…
• Chào bán thông qua Internet, tivi.
• Chào bán dịch vụ với cam kết trách nhiệm cao nhất.
• Chào bán theo hình thức doanh nghiệp tự phát hành.
• Mua số lượng lớn sau đó chào bán lại.

Hình thức đấu giá thường được thực hiện tại chính doanh nghiệp phát hành, tổ chức trung gian là công ty chứng khoán hoặc ở trung tâm giao dịch/ sở giao dịch. 

Hiện nay việc gia nhập thị trường chứng khoán thông qua IPO của doanh nghiệp bị siết chặt bởi rất nhiều điều kiện, đòi hỏi tổ chức cần chuẩn bị công phu hơn. Đây là sân chơi hấp dẫn kích thích các doanh nghiệp làm ăn chân chính và triển vọng phát triển lâu dài.

Trên đây là những thông tin quan trọng về IPO mà bất kỳ nhà đầu tư nào cũng nên biết. IPO là gì và tại sao doanh nghiệp lại chọn IPO để huy động vốn được Finhay trình bày chi tiết ở trên. Hy vọng bạn đọc đã có được cái nhìn chính xác và chi tiết về hoạt động này.