Lưu ký chứng khoán là gì? Tại sao phải lưu ký chứng khoán?

Thuật ngữ lưu ký chứng khoán rất quen thuộc với những ai từng tìm hiểu và tham gia đầu tư chứng khoán. Tuy nhiên, nhiều nhà giao dịch chưa thật sự hiểu rõ về ý nghĩa của hoạt động lưu ký chứng khoán là gì. Cùng Finhay đi vào tìm hiểu chi tiết ngay trong bài viết này nhé.

Lưu ký chứng khoán là gì?

Lưu ký chứng khoán là hoạt động gồm có nhận ký gửi, chuyển giao ghi nhận sở hữu chứng khoán của khách hàng, bảo quản an toàn trên hệ thống lưu ký do VSD – Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam thực hiện. Việc này nhằm quản lý hiệu quả, đảm bảo quyền lợi cùng lợi ích của người sở hữu đối với chứng khoán.

Theo quy định của luật hiện hành, một công ty đại chúng khi phát hành chứng khoán đã hoặc không đăng ký niêm yết trên Sở giao dịch phải được lưu ký tập trung tại VSD, sau đó mới có thể thực hiện giao dịch trên sàn.

Lưu ký chứng khoán có những nguyên tắc cụ thể sau đây:

• Nếu khách hàng không thể đến VSD lưu ký trực tiếp, phải thông qua thành viên lưu ký, sau đó thành viên sẽ tái lưu ký chứng khoán tại VSD.
• Quản lý tài sản lưu ký cần thực hiện như sau: Nếu đăng ký tài khoản lưu ký chứng khoán tại thành viên lưu ký, số dư trên tài khoản bắt buộc phải luôn khớp với số dư tài khoản lưu ký của thành viên mở tại VSD. Thông tin chi tiết trùng khớp với dữ liệu sở hữu của khách hàng tại VSD. Nếu có phát sinh sai sót VSD cần thông báo kịp thời để tiến hành điều chỉnh ngay.
• Chứng khoán được lưu ký tại VSD là tài sản của khách hàng, được quản lý tách biệt với tài sản của VSD, trung tâm không được phép sử dụng chúng cho lợi ích của mình hoặc bên thứ ba.

Như vậy, bạn là tổ chức phát hành đăng ký lưu ký chứng khoán tại một thành viên lưu ký trên thị trường, sau đó thành viên này sẽ thực hiện lưu ký lại cho bạn tại trung tâm VSD. Cần đảm bảo rằng dữ liệu cung cấp phải trùng khớp với nhau, mới thực hiện quản lý lưu ký được.

Thành viên lưu ký thường là những công ty chứng khoán hoặc ngân hàng thương mại đang hoạt động tại Việt Nam. Những tổ chức này được Ủy ban Chứng khoán nhà nước cấp giấy chứng nhận đã đăng ký hoạt động lưu ký chứng khoán, đồng thời được VSD đồng ý trở thành thành viên lưu ký hợp pháp.

Thành viên có trách nhiệm phải cập nhật thông tin mở, đóng tài khoản lưu ký của các nhà đầu tư mỗi ngày. Thực hiện đối chiếu thông tin số dư tài khoản, trên cơ sở dữ liệu sở hữu chứng khoán của khách hàng mà VSD cung cấp cho thành viên trước đó.

Lưu ký chứng khoán tiếng anh là Securities Depository, một mã số định danh sẽ được cấp cho những chứng khoán quốc tế theo tiêu chuẩn và nguyên tắc cụ thể. Mỗi nhà đầu tư chỉ được mở duy nhất một tài khoản lưu ký tại một thành viên lưu ký. Dữ liệu được mã hóa của riêng bạn, tránh sự trùng lặp với các nhà giao dịch khác trên thị trường.

Lưu ký chứng khoán để làm gì?

Tại sao lại có hoạt động lưu ký chứng khoán, mục đích hay ý nghĩa của việc lưu ký là gì?

• Lưu ký là điều kiện trước hết để chứng khoán có thể giao dịch trên thị trường thông qua Sở giao dịch.
• Việc lưu ký giúp tiết kiệm chi phí in ấn các chứng chỉ chứng khoán, chi phí bảo quản, cất trữ.
• Giảm tình trạng chứng khoán bị hư hỏng, thất lạc hoặc mất cắp.
• Đảm bảo tính thanh khoản nhanh, gia tăng vòng quay vốn trên thị trường nói chung, nhà đầu tư nói riêng.
• Giảm rủi ro hoạt động của thị trường. Nâng cao uy tín, an toàn cho các bên tham gia.

Thay vì bạn phải nằm giữ một loạt cổ phiếu, trái phiếu giấy thì giờ đây, sau lệnh đặt mua thành công, số chứng khoán thuộc sở hữu của bạn được cập nhật dưới dạng dữ liệu trên hệ thống lưu ký tập trung. Hình thức nắm giữ có thay đổi từ hữu hình sang vô hình nhưng giá trị của nó hoàn toàn giống nhau.

Hệ thống lưu ký của thành viên kết nối trực tiếp với hệ thống của VSD trong việc truyền dữ liệu, cập nhật và theo dõi chi tiết. Như vậy tránh các thiếu sót trong quá trình hoạt động, đảm bảo đúng và đủ tài sản của nhà đầu tư.

Phân biệt chứng khoán lưu ký và chưa lưu ký

Chứng khoán lưu ký và chưa lưu ký phân biệt dựa vào hình thức giao dịch sở hữu cổ tức hoặc từ hình thức tồn tại của bản thân chứng khoán. Hiện tại, tổng của số chứng khoán chưa lưu ký và đã lưu ký chính là kết quả toàn bộ số chứng khoán đang niêm yết trên thị trường.

Chứng khoán lưu ký là gì?

Chứng khoán lưu ký là loại chứng khoán đã được lưu ký và đang tồn tại dưới dạng những dữ liệu điện tử, tích hợp vào tài khoản đầu tư chứng khoán của khách hàng trên cơ sở đăng ký tại thành viên lưu ký hoặc trung tâm VSD. Hiện nay chúng đang được giao dịch ở các sàn như HoSE, HNX,… Người nắm giữ có quyền cổ đông hoặc trái chủ thực hiện thông qua Trung tâm lưu ký chứng khoán hoặc các thành viên lưu ký.

Nhà đầu tư tham gia vào thị trường, muốn sở hữu chứng khoán đã lưu ký sẽ thực hiện giao dịch thông qua Sở giao dịch chứng khoán, mua bán trực tiếp trên sàn.

Chứng khoán chưa lưu ký là gì?

Chứng khoán chưa lưu ký là những chứng khoán khi bạn muốn sở hữu sẽ phải giao dịch trực tiếp với tổ chức phát hành. Chúng tồn tại dưới dạng sổ cổ đông hoặc giấy chứng nhận sở hữu cổ phần. Thông thường, những công ty cổ phần chưa phải đại chúng và không đăng ký lưu ký tại VSD sẽ phát hành chứng khoán theo hình thức này. Chứng khoán vẫn được giao dịch nhưng quyền lợi cổ tức hay trái chủ chỉ được thực hiện thông qua công ty cổ phần.

Như vậy nếu muốn chuyển nhượng các giấy tờ chứng minh sở hữu các chứng khoán này chỉ có hai cách:

• Tự nhà đầu tư tìm, trao đổi mua bán không thông qua sàn với tổ chức phát hành.
• Bạn phải thực hiện lưu ký số cổ phần đang nắm giữ nếu tổ chức phát hành đăng ký lưu ký và có mã chứng khoán tại VSD.

Những câu hỏi khác về lưu ký chứng khoán

Ngoài những thông tin quan trọng trên, nhà đầu tư cũng cần chú ý đến một số vấn đề dưới đây để hiểu rõ hơn về hoạt động lưu ký chứng khoán.

Thông tin sở lưu ký chứng khoán

Nước ta hiện nay chỉ có một Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam – VSD, trụ sở chính tại 112 Hoàng Quốc Việt, Bắc Từ Liêm, Hà Nội và hai chi nhánh tại Quận 1, Hồ Chí Minh. Đây là đơn vị duy nhất được phép cấp mã chứng khoán cho toàn bộ chứng khoán trên thị trường. Trung tâm hoạt động theo trách nhiệm, quyền và nghĩa vụ quy định trong Luật Chứng khoán, Luật Doanh nghiệp và các luật liên quan khác.

Trung tâm có tư cách pháp nhân, sở hữu con dấu riêng, mở được tài khoản tại Kho bạc Nhà nước cũng như các ngân hàng thương mại trong nước lẫn quốc tế. Đây là đơn vị hạch toán độc lập, tự chủ tài chính, có chế độ tài chính, báo cáo, thống kê, kế kiểm theo quy định pháp luật.

Trong tương lai không xa, Bộ tài chính sẽ có quyết định mở rộng thêm những chi nhánh tại các tỉnh thành trực thuộc trung ương. Như vậy nhà đầu tư có thể tiếp cận dễ dàng, đăng ký lưu ký nhanh chóng.

Có bắt buộc phải lưu ký chứng khoán không?

Sẽ bắt buộc phải lưu ký chứng khoán nếu nhà đầu tư muốn giao dịch chứng khoán trên sàn giao dịch. Rõ ràng mua bán thông qua sàn mang lại hiệu quả đầu tư tốt hơn, việc lưu ký cũng rất đơn giản, vì vậy bạn nên đăng ký lưu ký chứng khoán. Nếu không thì bạn phải tìm đến tận đơn vị phát hành, đăng ký mua với họ và hưởng quyền lợi từ họ. Rất mất thời gian và chi phí, có thể không mua được cổ phiếu tốt, đôi khi bạn sẽ bỏ lỡ nhiều cơ hội đầu tư tuyệt vời.

Tuy nhiên hiện nay vẫn có những đơn vị phát hành chứng khoán chưa lưu ký, thường phát hành tập trung cho những cổ đông lớn có sẵn. Tùy theo mục đích mà bên phát hành sẽ hoặc không đăng ký lưu ký. Nhưng đối với nhà đầu tư, lời khuyên cho bạn là hãy đăng ký tài khoản lưu ký chứng khoán để thuận tiện giao dịch nhé.

Thành viên và hệ thống lưu ký chứng khoán

Chỉ có một trung tâm lưu ký chứng khoán duy nhất là VSD, nhưng có rất nhiều thành viên lưu ký. Để trở thành thành viên lưu ký cần đáp ứng những quy định sau:

• Là công ty chứng khoán, ngân hàng thương mại có giấy chứng nhận đăng ký hoạt động lưu ký hợp pháp; Có ít nhất một thành viên ban giám đốc thực hiện hoạt động đăng ký, lưu ký, thanh toán bù trừ; Nhân viên làm việc tại bộ phận lưu ký chứng khoán cần phải hoàn thành khóa học nghiệp vụ của VSD; Thành viên cần ban hành quy trình nghiệp vụ phù hợp với quy định Luật hiện hành cùng quy chế của VSD.
• Hệ thống phần mềm đăng ký, lưu ký và những nhiệm vụ liên quan khác phải có khả năng kết nối với cổng giao tiếp điện tử trực tiếp của VSD và phần mềm đang sử dụng của VSD. Việc này giúp cập nhật, đối chiếu so sánh thông tin nhanh chóng, kịp thời phát hiện sai sót để tiến hành bổ sung.

Nếu thành viên lưu ký vi phạm những quy định trong quy chế hướng dẫn hoạt động nghiệp vụ của Trung tâm lưu ký chứng khoán thì:

• Nhận công văn nhắc nhở, khiển trách
• Đình chỉ hoạt động của thành viên
• Thu hồi giấy chứng nhận thành viên lưu ký cùng với giấy chứng nhận hoạt động lưu ký của chi nhánh.

Lưu ký chứng khoán là hoạt động có văn bản pháp luật riêng quy định, chính vì thế nhà đầu tư yên tâm về tính minh bạch, chính xác khi đăng ký. Bạn có thể rút ký gửi chứng khoán, chuyển khoản các chứng khoán không qua giao dịch, đăng ký phong tỏa và giải tỏa chứng khoán trong tài khoản lưu ký tại VSD,… Tất nhiên nhà đầu tư hoàn toàn có thể thực hiện các công việc này bằng cách yêu cầu trực tiếp nơi thành viên mình đã đăng ký lưu ký trước đó.

Trên đây là thông tin chi tiết giải thích về lưu ký chứng khoán mà Finhay muốn cung cấp cho bạn đọc. Hiểu và nắm bắt chính xác hoạt động lưu ký, từ đó yên tâm hơn khi đăng ký tham gia cũng như giao dịch trên sàn chứng khoán.