Robot giao dịch chứng khoán là gì? Chức năng và ưu nhược điểm khi sử dụng

Robot giao dịch chứng khoán là thuật ngữ quen thuộc với những nhà đầu tư trên thế giới, đặc biệt là Mỹ. Tuy nhiên, khái niệm này còn tương đối mới mẻ tại Việt Nam. Bài viết dưới đây của Finhay sẽ cung cấp cho độc giả những thông tin từ cơ bản đến chi tiết nhất về hoạt động của robot trong giao dịch chứng khoán cũng như vai trò hỗ trợ của nó đối với nhà đầu tư.

Robot giao dịch chứng khoán là gì?

Robot giao dịch chứng khoán là một thuật ngữ còn khá mới mẻ ở thị trường Việt Nam nhưng thực tế, nó bắt đầu xuất hiện trên thế giới từ những năm 1970 và bắt đầu phổ biến hơn vào những năm 80 – 90 tại Mỹ.

Robot trong giao dịch chứng khoán là một công cụ cho phép nhà đầu tư sử dụng khẩu vị rủi ro cá nhân và chiến lược đầu tư để tạo lập ra một bộ quy tắc riêng. Các dữ liệu về thời gian, giá cả, khối lượng hay mô hình toán học sẽ là những thông tin đầu vào quan trọng để thiết lập bộ quy tắc cho robot. 

Robot sau khi được cài đặt bộ quy tắc này sẽ giao dịch theo chiến thuật mà nhà đầu tư đã tạo nên. Toàn bộ thông tin chiến thuật của nhà đầu tư đều được mã hóa nhằm mục đích bảo mật, không ai có thể tự ý đọc hay sao chép ngay cả công ty chứng khoán.

Theo Investopedia, một trang web uy tín về tài chính cho biết việc đề cập đến robot giao dịch theo thuật toán (algorithmic trading robot) là đang nói tới một chương trình máy tính, được lập trình để tạo và thực hiện các tín hiệu mua – bán trên thị trường. 

Robot giao dịch chứng khoán thường có một số quy tắc như: 

• Quy tắc gia nhập (entry rules) giúp báo hiệu thời điểm thích hợp để thực hiện giao dịch
• Quy tắc thoái lui (exit rules) có tác dụng cảnh báo thời điểm rời bỏ vị thế hiện tại.
• Quy tắc xác định được khối lượng giao dịch (position sizing rules).

Chức năng của Robot chứng khoán

Robot chứng khoán được thiết lập để thay thế con người theo dõi những biến động của thị trường tài chính. Nó hoạt động dựa trên một tập hợp các quy tắc được xác định để tiến hành đặt lệnh, khi thị trường đáp ứng các thông số được cài đặt trước đó thì robot sẽ tự động thực hiện giao dịch. 

Robot sẽ gửi cảnh báo đến nhà đầu tư trước một vài phiên khi nhận thấy thị trường có xu hướng tăng (uptrend) hoặc giảm (downtrend). Hệ thống giao dịch xây dựng bằng thuật toán sẽ tự động xác định cơ hội giao dịch và đặt lệnh thay nhà đầu tư. 

Robot giao dịch chứng khoán giúp các giao dịch được tiến hành nhanh và hiệu quả hơn, nắm bắt cơ hội đặt lệnh kịp thời và tận dụng triệt để những kỹ thuật phân tích thị trường. Ngoài ra, nó còn lược bớt yếu tố cảm tính của con người trong quá trình ra quyết định.

Ví dụ: Nhà đầu tư cho robot khi đường trung bình động 50 ngày (MA50) cao hơn mức trung bình động 200 ngày (MA200) thì mua 1.000 cổ phiếu A. Nếu MA50 thấp hơn MA200, robot tự động bán toàn bộ số cổ phiếu A trong danh mục của nhà đầu tư.

Trên thị trường chứng khoán Việt Nam hiện nay cũng đã xuất hiện một số công ty chứng khoán đầu tư chi phí để xây dựng hệ thống robot giao dịch nhằm hỗ trợ khách hàng trong việc đầu tư.

Một số đặc điểm của Robot giao dịch chứng khoán

Giao dịch theo thuật toán

Để bắt đầu xây dựng và phát triển thuật toán giao dịch thì bước đầu tiên cần xác định được các yếu tố cốt lõi cần có trong mọi chiến lược giao dịch. Chiến thuật cũng cần đáp ứng được tình hình thị trường và bối cảnh lúc đó của nền kinh tế, các mô hình toán học được sử dụng cũng cần dựa trên phương pháp thống kê phù hợp.

Sau khi có được những điều kiện cơ bản, bước tiếp theo là xác định những thông tin đầu vào cho quá trình phân tích của robot. Để robot có thể thực hiện các giao dịch tự động thì nó cần xác định liên tục những điểm kém hiệu quả trên thị trường (persistent market inefficiencies). 

Lý thuyết kinh tế có nói thị trường không hiệu quả là thị trường mà tại đó giá của các loại tài sản không thể phản ánh chính xác giá trị thực của tài sản đó vì những lý do khác nhau, kéo theo sự sụt giảm phúc lợi xã hội. Thực tế cho thấy hầu hết các thị trường đều biểu hiện một số mức độ kém hiệu quả, thậm chí trong trường hợp cực đoan hơn, một thị trường kém hiệu quả có thể là ví dụ về sự thất bại của thị trường.

Để xây dựng chiến lược giao dịch bằng thuật toán thì các nguyên tắc được áp dụng phải dựa vào hành động lặp đi lặp lại nhiều lần hay còn gọi là “hành vi” của thị trường. Từ đó mà thuật toán mới có thể bám sát vào những hành vi này để cung cấp cho lập trình viên cơ sở để xây dựng chiến lược cho riêng mình. 

Mặt khác, người lập trình không thể xác định được nguyên nhân gây ra sự kém hiệu quả của thị trường đồng nghĩa với việc không đánh giá được khả năng thành công hay thất bại của chiến lược có phải do may mắn hay không.

Hiện nay, chiến thuật giao dịch cho các robot thường được xây dựng dựa trên một số khía cạnh quan trọng như: 

• Các tin tức vĩ mô như việc thay đổi lãi suất ngân hàng, tăng/giảm thuế… 
• Phân tích cơ bản các loại doanh thu, lợi nhuận, 
• Phân tích thống kê thông qua giá trị tương quan, phương sai… 
• Phân tích kỹ thuật thông qua các đường trung bình động, chỉ số RSI…

Kiểm thử (Backtesting) và Tối ưu hóa (Optimization)

Kiểm thử là quá trình xác thực robot giao dịch chứng khoán có đang thực hiện đúng theo những gì bạn muốn hay không. Việc kiểm thử có thể xác định liệu Robot có thật sự hiểu cách hoạt động của chiến lược qua các loại tài sản, khung thời gian hay điều kiện thị trường khác nhau hay không. Đặc biệt là trong các sự kiện nghiêm trọng và bất ngờ như cuộc khủng hoảng tài chính 2007 – 2008.

Bên cạnh đó, việc tối ưu hóa hiệu suất và giảm mức độ thiếu khách quan (bias) là mong muốn của mọi nhà đầu tư sở hữu robot giao dịch. Muốn tối đa hóa hiệu suất thì trước hết, bạn cần chọn được một thước đo hiệu suất tốt có khả năng bao quát được các yếu tố rủi ro và lợi nhuận (risk and reward).

Xu hướng thiếu khách quan là vấn đề xảy ra khi robot của bạn quá phụ thuộc vào các dữ liệu từ quá khứ, dẫn đến lầm tưởng về hiệu quả hoạt động tốt. Tuy nhiên, tương lai luôn có thể xảy ra những diễn biến chưa từng có trong quá khứ nên kế hoạch trên sẽ khiến robot của bạn thất bại. Một giải pháp cho vấn đề này chính là cho phép robot được luyện tập với nhiều tệp dữ liệu khác nhau, lược bớt các tính năng đầu vào và đơn giản hóa chiến thuật.

Ưu nhược điểm của Robot đặt lệnh chứng khoán

Để sử dụng robot giao dịch chứng khoán một cách hiệu quả, bạn cần hiểu rõ về các ưu – nhược điểm của chương trình máy tính này. .

Ưu điểm

• Giao dịch chứng khoán bằng robot giúp việc mua bán được diễn ra tức thị ngay tại thời điểm có mức giá tốt nhất, giảm thiểu tối đa sự thay đổi đáng kể về giá.
• Robot hoạt động dựa trên chương trình được lập trình sẵn nên sẽ tránh được những rủi ro như thao tác lỗi hay tốc độ chậm.
• Robot có thể vận hành trong nhiều điều kiện môi trường khác nhau. Dựa vào dữ liệu lịch sử và real-time để tiến hành Kiểm thử quá khứ.
• Loại bỏ yếu tố cảm tính và tâm lý của con người trong quá trình giao dịch.

Nhược điểm

Dù có nhiều ưu điểm nhưng cũng không thể phủ nhận việc sử dụng robot dẫn đến một số nhược điểm:

• Robot không có khả năng xác định giá trị nội tại của doanh nghiệp mà chỉ được lập trình dựa trên cơ sở về giá và thanh khoản. Điều này khiến robot mua vào cổ phiếu của một công ty không mấy chất lượng là chuyện hoàn toàn dễ hiểu.
• Robot chứng khoán chỉ giao dịch hiệu quả khi giá trị thị trường có xu hướng rõ rệt. Trong giai đoạn cổ phiếu đi ngang, robot thường trả về tín hiệu mua bán liên tục khiến nhiều nhà đầu tư phải có phương án thay thế. 
• Nhà đầu tư hoàn toàn bị phụ thuộc vào thuật toán của người lập trình mà không thể can thiệp vào hệ thống để tìm được cổ phiếu cho riêng mình.

Cần chuẩn bị gì khi sử dụng Robot giao dịch chứng khoán?

Vấn đề lớn nhất của các robot giao dịch chứng khoán chính là chuyển đổi một chiến lược xác định thành một chuỗi máy tính có thể xử lý và tương thích với phần mềm đặt lệnh. Nói một cách đơn giản, robot giao dịch chứng khoán cần phần mềm giao dịch tương thích để gắn vào, sau đó nó sẽ tính toán để tự động thực hiện lệnh.

Về mặt kỹ thuật của robot, nhà đầu tư cần có những hiểu biết nhất định về chương trình máy tính để tự lập trình hoặc thuê người lập trình, kết nối robot với một nền tảng giao dịch cho phép đặt lệnh, thu thập dữ liệu thị trường phục vụ cho các tính toán của robot. Đồng thời, chuẩn bị hạ tầng công nghệ cho phép backtest hệ thống khi xây dựng xong thuật toán và trước khi go live, dữ liệu lịch sử phục vụ cho backtest. 

Việc lập trình cho một robot giao dịch chứng khoán khi chưa kết hợp với nền tảng đặt lệnh tự động thông thường khá đơn giản nhưng làm thế nào để nâng cấp chất lượng thuật toán và tốc độ xử lý dữ liệu thì vẫn là thách thức lớn đối với thị trường mới như Việt Nam. Bên cạnh đó, còn phải tính đến các rủi ro đi kèm như lỗi hệ thống, lỗi kết nối hay độ trễ thời gian. Đó cũng là lý do mà robot luôn cần kiểm thử vận hành kỹ lưỡng trước khi đưa vào thực tiễn đầu tư.

Trên đây là các thông tin về Robot giao dịch chứng khoán. Nhìn chung, loại hình này có cả ưu và nhược điểm mà các nhà đầu tư nên cân nhắc kỹ trước khi quyết định sử dụng. Ngoài ra, bạn cũng chuẩn bị nền tảng kiến thức, hạ tầng công nghệ đủ tốt để nâng cấp robot hoạt động thật sự hiệu quả tại thị trường Việt Nam, không nên thiếu thận trọng để rơi vào những rủi ro không đáng có trong quá trình sử dụng.