#5 Bước cơ bản để tham gia thị trường chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh là một trong những công cụ tài chính giúp nhà giao dịch tìm kiếm lợi nhuận hấp dẫn trên thị trường. Tuy nhiên với nhiều nhà đầu tư F0, những thông tin về chứng khoán phái sinh còn khá mới. Trong bài viết này, cùng Finhay đi vào phân tích sâu về thị trường chứng khoán phái sinh cũng như các bước cơ bản để tham gia vào thị trường này.

Thị trường phái sinh là gì?

Thị trường chứng khoán phái sinh là nơi diễn ra hoạt động trao đổi, giao dịch các công cụ tài chính phái sinh. Nơi mà nhà đầu tư sẽ chuyển nhượng quyền sở hữu các hợp đồng, quyền và nghĩa vụ từ người này sang người kia. 

Đây đồng thời là nơi để nhà giao dịch thực hiện hợp đồng phái sinh: Thực hiện quyền chọn mua/bán tùy theo vị thế đang nắm giữ. Một số thị trường phái sinh phổ biến có thể kể đến như thị trường hàng hóa phái sinh, thị trường chứng khoán phái sinh…

Thị trường chứng khoán phái sinh là gì?

Thị trường chứng khoán phái sinh được nhiều nhà đầu tư quan tâm bởi sự hấp dẫn trong khả năng tìm kiếm lợi nhuận. Nếu bạn có thể dự đoán và đánh giá xu hướng thay đổi của tài sản cơ sở (cổ phiếu, trái phiếu,…) chính xác, tham gia vào thị trường chứng khoán phái sinh giúp bạn có được quyền sở hữu các hợp đồng ở mức chi phí có lợi.

Thị trường chứng khoán phái sinh có nhiều ưu điểm vượt trội so với thị trường khác:

• Có được sự tiếp xúc với tài sản cơ sở trong trường hợp bạn không thể giao dịch trực tiếp bằng tài sản đó. Tức là nếu bạn không thể mua cổ phiếu A trên thị trường cơ bản thì có thể mua nó tại thị trường chứng khoán phái sinh nếu bạn có được hợp đồng quyền chọn mua cổ phiếu này.
• Phòng hộ, giảm nhẹ rủi ro so với đầu tư trực tiếp vào tài sản cơ sở: Thông qua việc tham gia một hợp đồng phái sinh và giá trị của nó di chuyển ngược lại với vị thế tài sản cơ sở liên kết, điều này làm triệt tiêu một phần hoặc toàn bộ rủi ro. 

Tức là nếu bạn sở hữu hợp đồng phái sinh quyền chọn mua cổ phiếu A với giá 30.000 đồng, trong khi giá thị trường là 33.000 đồng và kỳ vọng 1 tháng sau giá tăng 35.000 đồng. Nếu giá giảm thì bạn vẫn chỉ trả 30.000 đồng hoặc có thể lựa chọn không mua theo vị thế để không chịu rủi ro.

• Cung cấp đòn bẩy tài chính có sự khác biệt trong giá trị của hợp đồng phái sinh. Từ đó thu lợi nhuận nếu giá trị tài sản cơ sở thay đổi theo xu hướng mà bạn dự đoán.
• Đa dạng hóa danh mục đầu tư, phân bổ tài sản hợp lý mà không ảnh hưởng đến tài sản cơ sở. Nếu bạn đang sở hữu 1000 cổ phiếu A và có 1 hợp đồng quyền chọn mua cổ phiếu A trong 1 tháng tới, số cổ phiếu bạn đang nắm giữ hiện tại vẫn là 1000.

Những ai có thể tham gia thị trường chứng khoán phái sinh?

Thị trường chứng khoán phái sinh sẽ phù hợp cho các đối tượng sau đây:

• Những cá nhân, tổ chức có nhu cầu giao dịch tài sản cơ sở nhưng e ngại vấn đề rủi ro. Họ muốn sử dụng chứng khoán phái sinh để phòng hộ rủi ro liên quan đến biến động giá.
• Cá nhân, tổ chức tham gia vào hoạt động mua bán đồng thời hoặc nhiều loại chứng khoán phái sinh, với mục đích hạn chế sự chênh lệch giá giữa các sản phẩm phái sinh để tối đa hóa lợi nhuận, giảm rủi ro.
• Các cá nhân, tổ chức muốn lợi dụng sự biến động về giá của tài sản cơ sở nhằm thu lợi nhuận ngắn hạn nhưng lại không muốn giao dịch tài sản cơ sở đó.

#5 Bước cơ bản tham gia thị trường chứng khoán phái sinh

Chỉ cần 5 bước cơ bản sau đây là bạn có thể tham gia giao dịch trên thị trường chứng khoán phái sinh.

Bước 1: Tiến hành mở tài khoản giao dịch 

• Nhà đầu tư thực hiện mở tài khoản trực tiếp tại các công ty chứng khoán hoặc đăng ký mở tài khoản online. Mỗi cá nhân có thể đồng thời sở hữu nhiều tài khoản chứng khoán tương ứng với từng công ty đăng ký. Theo quy định, bạn phải có tài khoản giao dịch chứng khoán cơ sở mới được đăng ký mở tài khoản giao dịch chứng khoán phái sinh.
• Các công ty bạn có thể đăng ký trên thị trường như BSC, HSC, SSI, KIS, …

Bước 2: Thực hiện nộp tiền ký quỹ vào tài khoản

Số tiền ký quỹ sẽ theo quy định của từng công ty bạn đăng ký mở tài khoản giao dịch chứng khoán phái sinh. Bạn có thể ký quỹ bằng chứng khoán hoặc tiền mặt. So với giá trị hợp đồng thì số tiền ký quỹ khá nhỏ, lưu ý nếu ký quỹ bằng chứng khoán cần đáp ứng tỷ lệ giá trị ký quỹ theo quy định của công ty chứng khoán.

Bước 3: Thực hiện giao dịch

Ngay khi quá trình ký quỹ thành công, nhà đầu tư có thể tiến hành đặt lệnh giao dịch mua bán chứng khoán phái sinh.

Quy định về giao dịch, giới hạn vị thế, số lượng ký quỹ ban đầu, lệnh giao dịch cũng như khả năng giao dịch còn lại của tài khoản cần được chú ý trong quá trình đầu tư. Bạn có thể giao dịch chứng khoán phái sinh qua phần mềm demo của công ty để “tập tành” lấy kinh nghiệm hoặc nhờ sự hỗ trợ thông qua nhân viên môi giới.

Bước 4: Bổ sung ký quỹ/rút lãi

• Nếu tài khoản ký quỹ không đảm bảo số dư theo quy định của công ty chứng khoán (thấp hơn hoặc bằng do đầu tư thua lỗ) thì phải bổ sung ký quỹ, nếu không nguy cơ bị mất vị thế giao dịch và nghiêm trọng hơn là phá sản.
• Nếu tài khoản vượt giá trị ký quỹ yêu cầu (Thường xảy ra khi kết quả đầu tư có lời) thì công ty chứng khoán sẽ thông báo cho nhà đầu tư để họ tiến hành rút lãi.

Bước 5: Thường xuyên theo dõi tỷ lệ sử dụng tài sản ký quỹ trên tổng tài sản ký quỹ

Tỷ lệ này chia ra làm 3 mức: 

• Mức an toàn – quý khách được giao dịch chứng khoán phái sinh tối đa cho đến khi tỷ lệ đạt mức an toàn này.
• Mức cảnh báo – nếu vượt qua mức này thì công ty chứng khoán sẽ gửi thông báo để nhà đầu tư bổ sung ký quỹ, nộp thêm ký quỹ hoặc đóng bớt vị thế để tỷ lệ thay đổi thấp/bằng mức an toàn.
• Mức xử lý – Tài khoản nhà đầu tư sẽ bị đóng vị thế nếu vượt qua mức này.

Việc theo dõi tỷ lệ này giúp nhà đầu tư kịp thời có giao dịch phù hợp, hạn chế tối đa rủi ro cho tài chính của mình.

Lưu ý quan trọng khi tham gia thị trường phái sinh

Để nâng cao hiệu quả giao dịch trong thị trường phái sinh, nhà đầu tư cần lưu ý:

• Tiến hành ký quỹ trước khi giao dịch: Hình thức ký quỹ này là việc bạn đặt cọc một khoảng tiền để đảm bảo các giao dịch của mình được thực hiện.
• Duy trì mức ký quỹ yêu cầu: Công ty chứng khoán sẽ tiến hành hạch toán kết quả giao dịch lãi/lỗ vào cuối phiên giao dịch. Kết quả tăng hoặc giảm sẽ dẫn đến số dư trong tài khoản ký quỹ tăng – giảm tương ứng. Nếu mức giảm sâu làm số dư trong tài khoản xuống dưới mức ký quỹ yêu cầu của công ty, bạn sẽ được thông báo nộp thêm tiền ký quỹ để duy trì vị thế hoặc yêu cầu đóng bớt vị thế đang nắm giữ.
• Lưu ý về ngày đáo hạn hợp đồng: Tới ngày đáo hạn, các hợp đồng phái sinh nếu không được thực hiện sẽ không còn giá trị.
• Thị trường chứng khoán phái sinh luôn tồn tại những rủi ro, bạn chỉ có thể giảm thiểu mức tổn thất chứ không thể hoàn toàn loại bỏ. Việc sử dụng đòn bẩy tài chính, quyết định cắt lỗ kịp thời giúp hạn chế tối đa thiệt hại do thua lỗ. 

Nhà đầu tư nên tìm hiểu kỹ các quy định, các thức giao dịch, hình thức ký quỹ để tránh tổn thất tài chính của mình. Các rủi ro trong thị trường chứng khoán phái sinh cần được quan tâm để có biện pháp phòng tránh, đổi phó kịp thời. Nhà đầu tư nên bổ sung kiến thức về chứng khoán phái sinh, hiểu về thị trường cơ sở cũng như cơ chế hoạt động của từng sản phẩm: Cổ phiếu, trái phiếu, các chỉ số thị trường, … để đưa ra dự báo chính xác nhất.

Mỗi công cụ tài chính đều có hai mặt, tùy vào kinh nghiệm cũng như kiến thức mà nhà đầu tư sẽ đưa ra lựa chọn phù hợp nhất. Với những thông tin về thị trường chứng khoán phái sinh nói trên, Finhay hy vọng bạn đọc đã có thêm nhiều kiến thức bổ ích và thú vị, từ đó tự tin đưa ra quyết định đầu tư của mình.