Trái phiếu là gì? Đặc điểm và phân loại trái phiếu chi tiết

Trái phiếu là một loại hình chứng khoán được nhiều người lựa chọn bởi lợi nhuận ổn định và tính an toàn. Vậy trái phiếu là gì? Đây có thực sự là kênh đầu tư phù hợp với bạn? Hãy cùng tìm hiểu về trái phiếu và các thông tin liên quan trong bài viết sau đây.

Trái phiếu là gì?

Đầu tiên, khái niệm trái phiếu được hiểu đơn giản như sau: Trái phiếu là một loại chứng khoán được phát hành bởi tổ chức, công ty hoặc nhà nước nhằm xác nhận nghĩa vụ trả nợ gốc, lãi cũng như các nghĩa vụ khác cho nhà đầu tư sở hữu trái phiếu.

Vậy trái phiếu tiếng anh là gì? Trong tiếng anh, trái phiếu là bonds. Trái phiếu sẽ được phát hành bởi các đơn vị phát hành theo quy định của pháp luật. Trong đó, thường gặp nhất là các doanh nghiệp.

Doanh nghiệp phát hành trái phiếu theo nguyên tắc tự vay và tự trả, tự chịu trách nhiệm về hiệu quả sử dụng vốn vay cũng như khả năng trả nợ khi đến hạn. Việc phát hành trái phiếu nhằm mục đích huy động vốn từ thị trường để sử dụng cho mục đích kinh doanh, mở rộng quy mô hoặc để cơ cấu các khoản nợ tài chính của doanh nghiệp.

Mục đích phát hành trái phiếu cần được công bố công khai tại phương án phát hành để nhà đầu tư có thể tham khảo và quyết định có nên sở hữu hay không. Việc sử dụng vốn doanh nghiệp cần cam kết thực hiện theo đúng mục đích của phương án phát hành và các nội dung đã thông báo cho nhà đầu tư.

Trái phiếu có phải là chứng khoán không?

Trái phiếu là sản phẩm của thị trường chứng khoán, được tổ chức phát hành nhằm huy động vốn từ thị trường sơ cấp hoặc thứ cấp. Tương tự như khi đi vay tiền, bên phát hành phải thực hiện trả lãi mỗi kỳ và hoàn trả nợ gốc vào ngày đáo hạn.  

Người mua trái phiếu là gì?

Người mua trái phiếu được gọi là trái chủ – chủ nợ của tổ chức phát hành. Nhiều người nhầm lẫn giữa trái phiếu và cổ phiếu:

• Trái phiếu: Người sở hữu là trái chủ, doanh nghiệp nợ tiền bạn.
• Cổ phiếu: Người sở hữu là cổ đông, bạn góp vốn vào doanh nghiệp và không được hoàn trả vốn góp mà chỉ nhận cổ tức mãi mãi.

Đặc điểm của trái phiếu

Như vậy chúng ta đã hiểu bản chất trái phiếu là gì, vậy trái phiếu sẽ có những đặc điểm gì nổi bật để nhà đầu tư có thể phân biệt nó với các loại chứng khoán khác cũng như đưa ra quyết định có nên đầu tư vào trái phiếu hay không.

Giá trái phiếu

Mệnh giá trái phiếu được phát hành trong nước là 100.000 đồng và là bội số của 100.000 đồng Việt Nam. Đối với các trái phiếu phát hành ra thị trường nước ngoài sẽ có mệnh giá theo quy định của thị trường đó tùy theo quy định của mỗi quốc gia.

Một số đặc điểm đặc trưng của trái phiếu

Tuy nhiên, giá giao dịch mua bán và chuyển nhượng trái phiếu trên thị trường thường cao hoặc thấp hơn so với mệnh giá. Thường thì chỉ những nhà đầu tư chuyên nghiệp mới thực hiện việc mua hoặc bán trái phiếu và nó phải được thực hiện theo quy định của nhà nước tại Điều 9 Nghị định số 153/2020/NĐ-CP. Một số ngân hàng cũng sẵn sàng mua lại các trái phiếu từ các nhà đầu tư trên thị trường.

Thời hạn của trái phiếu

Khác với cổ phiếu, trái phiếu là loại chứng khoán có thời hạn. Tùy theo từng trái phiếu cũng như quy định của tổ chức phát hành, trái phiếu sẽ có kỳ hạn khác nhau từ ngắn hạn đến dài hạn. Bởi vì đây là một chứng khoán nợ, việc quy định thời hạn và lãi suất để đảm bảo trách nhiệm trả nợ của đơn vị phát hành trái phiếu.

Kể từ khi nhà đầu tư sở hữu trái phiếu, bạn sẽ được công ty trả lãi tại mỗi kỳ hạn quy định trên trái phiếu, đến cuối kỳ trái phiếu được thu hồi thì doanh nghiệp sẽ hoàn trả lại vốn gốc (số tiền bỏ ra mua bằng mệnh giá của trái phiếu) kèm theo tiền lãi tính theo lãi suất. 

• Trái phiếu ngắn hạn có kỳ hạn từ 1 đến 5 năm
• Trái phiếu trung hạn có kỳ hạn từ 5 năm đến 12 năm 
• Trái phiếu dài hạn có kỳ hạn từ 12 đến 30 năm.

Trong thời gian nắm giữ trái phiếu, việc chuyển nhượng chỉ được thực hiện khi trái phiếu còn hạn – chưa đến ngày đáo hạn mới được chấp nhận. Trái phiếu mang lại cho nhà đầu tư một khoản thu nhập cố định và không chịu tác động bởi tình hình kinh doanh của doanh nghiệp.

Lợi tức trái phiếu

Vấn đề lợi tức là thứ được nhà đầu tư quan tâm hơn hết, bởi mọi người muốn chắc chắn việc sở hữu trái phiếu sẽ mang lại nhiều lợi nhuận hơn so với các chứng khoán khác.

Nếu người mua cổ phiếu trở thành cổ đông thì người mua trái phiếu trở thành trái chủ. Lợi tức trái phiếu chính là số tiền lãi nhận hằng tháng hoặc hằng quý tùy loại trái phiếu dựa theo lãi suất quy định khi phát hành.

Lợi ích khi nắm giữ trái phiếu mà nhà đầu tư không thể bỏ qua?

Mức lãi suất này là cố định hoặc thả nổi tùy vào nội dung phát hành của doanh nghiệp. Nhưng nó sẽ giúp bạn xác định được số tiền mình nhận được trong kỳ hạn trái phiếu. Lãi suất mặc dù được tính theo năm nhưng việc trả lãi có thể thực hiện định kỳ 3 tháng, 6 tháng hoặc 12 tháng.

Ngoài tiền lãi nhận được chia theo mệnh giá trái phiếu, bạn còn cần quan tâm tới lợi suất của trái phiếu. Vậy lợi suất trái phiếu là gì? Hiểu đơn giản, lợi suất của trái phiếu là tỷ lệ lợi nhuận mà người sở hữu trái phiếu sẽ nhận được theo mệnh giá trái phiếu. 

Lợi suất trái phiếu được chia thành 2 loại:

• Lợi suất thực: Tức là phần thu nhập hằng năm của trái phiếu chia cho giá trị thị trường hiện tại của nó
• Lợi suất yêu cầu: một số thu nhập khác được doanh nghiệp cung cấp để thu hút các nhà đầu tư.

Thị trường trái phiếu

Có 4 thị trường trái phiếu mà nhà đầu tư cần lưu ý:

• Thị trường trái phiếu chính phủ: Là kênh huy động vốn cho Ngân hàng nhà nước, thị trường này đóng vai trò then chốt trong thị trường trái phiếu. 
• Thị trường trái phiếu chính phủ bảo lãnh: Là kênh huy động vốn cho một số các đối tượng thuộc cấp được bảo lãnh Chính phủ như: Các doanh nghiệp, ngân hàng chính sách, tổ chức tín dụng quy định trong Luật quản lý nợ công. Trong thị trường này, đối tượng phát hành trái phiếu chính là Ngân hàng Phát triển Việt Nam và Ngân hàng Chính sách xã hội.
• Thị trường trái phiếu chính quyền địa phương: Là kênh huy động vốn cho chính quyền địa phương để đầu tư cho các chương trình, dự án thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách địa phương.
• Thị trường trái phiếu doanh nghiệp: Kênh huy động vốn cho doanh nghiệp nhằm mục đích phát triển sản xuất kinh doanh.

Ngoài ra, đối với một số trái phiếu phát hành tại những quốc gia khác ngoài Việt Nam thì chúng thuộc thị trường trái phiếu quốc tế. Khi mà việc giao dịch chứng khoán được thực hiện vượt biên giới nước ta.

Ưu nhược điểm của trái phiếu 

Mỗi loại chứng khoán trên thị trường đều có những điểm mạnh và hạn chế riêng. Nhà đầu tư cần nắm hết các điểm trên để an tâm và tin tưởng đầu tư vào trái phiếu.

Ưu điểm nổi bật

Sau đây là một số những điểm mà trái phiếu sẽ mang lại cho chủ sở hữu nó: 

• Đầu tiên, nắm giữ trái phiếu với kỳ hạn xác định giúp bạn có được những khoản thu nhập đều đặn. Bạn không cần lo lắng thu nhập tháng này bị giảm, bởi vì doanh nghiệp bắt buộc phải thực hiện nghĩa vụ trả lãi cho bạn đúng bằng đúng số tiền vốn mua trái phiếu nhân với lãi suất thỏa thuận ban đầu. Không giống cổ phiếu – thu nhập của cổ đông quyết định bởi tình hình kinh doanh của doanh nghiệp trong khi lợi tức từ trái phiếu là cố định, không bị tác động bởi hoạt động của tổ chức phát hành.
• Thứ hai, lợi tức thu nhập từ một số loại trái phiếu được miễn thuế thu nhập cá nhân như trái phiếu chính phủ hoặc trái phiếu chính quyền địa phương.
• Trái phiếu mang lại cơ hội kiếm lời khi thị trường suy thoái. Giá trái phiếu tăng mạnh khi lãi suất thị trường bị giảm (khi nền kinh tế xấu). Nhà đầu tư có thể bán trái phiếu để thu lại vốn cũng như khoản chênh lệch khổng lồ so với mệnh giá. 
• Tiếp theo, một điểm rất tuyệt vời của trái phiếu chính là: Bạn sẽ nhận được số tiền vốn góp đã bỏ ra lúc ban đầu để sở hữu trái phiếu khi đến ngày đáo hạn. Như vậy rủi ro mất tiền là rất thấp chỉ trừ khi doanh nghiệp bị phá sản. Mà nếu bị phá sản thì tài sản thanh lý của doanh nghiệp đó sẽ ưu tiên trả nợ cho các trái chủ – người nắm giữ trái phiếu.
• Nhà đầu tư có thể chuyển nhượng hoặc thực hiện những giao dịch khác đơn giản và dễ dàng trên sàn giao dịch, hoặc bán lại trực tiếp cho công ty phát hành. Một số trái phiếu có khả năng chuyển đổi thành cổ phiếu và một số quyền lợi đặc biệt cho người nắm giữ. Ngoài ra có những doanh nghiệp muốn thu hút nhà đầu tư đã gia tăng một số khoản thu lợi tức cho trái chủ.

Đầu tư trái phiếu có an toàn không?

Nhược điểm

Chúng ta không thể chờ đợi một sản phẩm hoàn hảo mọi mặt để kiếm lời từ nó. Bởi “ánh sáng trước mắt thì cái bóng ở sau lưng”. Sự tồn tại luôn có hai mặt nên rất dễ hiểu khi trái phiếu cũng có điểm hạn chế.

Những người thành công trong đầu tư khi họ thấy được các nhược điểm và đưa ra  biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Sau đây là một số điểm hạn chế vẫn còn tồn tại của trái phiếu:

• Trái chủ không có quyền biểu quyết cũng như tác động đến quyết định hoạt động của tổ chức phát hành. Bạn chỉ được nhận lợi tức từ số lượng trái phiếu đang nắm giữ.
• Trái phiếu hầu hết không có chương trình tái đầu tư tiền lãi. Nếu như cổ tức có thể tái đầu tư hoặc các cổ đông được quyền mua thêm cổ phần giá rẻ hơn thị trường, có khi hoàn toàn miễn phí thì trái chủ muốn mua thêm phải bỏ tiền ra khi tổ chức phát hành lần tiếp theo. 
• Nếu như sự biến động về giá của trái phiếu khi giao dịch trên thị trường thứ cấp lúc lãi suất thị trường giảm là tốt. Thì khi lãi suất thị trường tăng, giá trái phiếu bị sụt giảm nghiêm trọng, sự mất giá trái phiếu có thể ảnh hưởng đến thu nhập của trái chủ – nhà đầu tư chỉ muốn mua đi bán lại chứ không chờ đợi lợi tức định kỳ của trái phiếu.
• Một số trái phiếu không có tài sản đảm bảo từ tổ chức phát hành. Nếu doanh nghiệp vỡ nợ, phá sản, mặc dù trái chủ được ưu tiên thanh toán tài sản thanh lý nhưng nó sẽ thấp hơn so với số vốn bỏ ra ban đầu. Khi bạn mua trái phiếu có tài sản đảm bảo thì sẽ hạn chế được việc này, còn không thì sẽ khá bất lợi. Cho nên đối với các trái phiếu doanh nghiệp đa số không được đảm bảo vô điều kiện, điều này sẽ dẫn đến một số tác động xấu tới thu nhập của nhà đầu tư.

Cách phân loại trái phiếu

Tại các thị trường khác nhau sẽ có những loại trái phiếu khác nhau. Dựa theo nhiều cách mà người ta tiến hành phân loại trái phiếu phù hợp để người dùng có thể nắm rõ bản chất của từng loại trái phiếu. Cách phân loại trái phiếu được trình bày chi tiết ngay sau đây.

Dựa theo người phát hành

Có ba loại trái phiếu khi phân loại dựa theo người phát hành, trong đó:

• Trái phiếu Chính phủ:  Bộ tài chính sẽ đại diện phát hành loại trái phiếu này để huy động tiền nhàn rỗi từ công chúng. Đây là trái phiếu ít rủi ro nhất trên thị trường vì nó được phát hành bởi tổ chức uy tín nhất: Chính phủ.
• Trái phiếu doanh nghiệp: Công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn,… phát hành trái phiếu để huy động vốn từ thị trường tập trung.
• Trái phiếu ngân hàng và các tổ chức tài chính: Việc phát hành trái phiếu của các tổ chức này nhằm tăng vốn phục vụ cho hoạt động.

Ví dụ minh họa của trái phiếu chính phủ trên thị trường hiện nay

Dựa theo hình thức trái phiếu

Dựa theo hình thức trái phiếu ta có:

• Trái phiếu vô danh: Là loại trái phiếu không có tên của người sở hữu, người nắm giữ sẽ được hưởng mọi quyền lợi như một trái chủ. Việc trao đổi mua bán rất dễ dàng không có quá nhiều quy định.
• Trái phiếu ghi danh: Là loại trái phiếu có ghi tên của người mua cũng như ghi nó vào sổ sách của công ty phát hành.

Dựa theo tính chất của trái phiếu

• Trái phiếu có quyền mua cổ phiếu (Warrant-linked Bonds): Khi nhà đầu tư mua trái phiếu này, bạn sẽ được phát hành thêm một phiếu đi kèm cho phép trái chủ được quyền mua cổ phiếu với số lượng nhất định của tổ chức.
• Trái phiếu có thể mua lại (Callable Bond): Tức là loại trái phiếu cho phép nhà phát hành được quyền mua lại một hoặc toàn bộ số trái phiếu mặc dù chưa đến ngày hết hạn trái phiếu. 
• Trái phiếu chuyển đổi: Trái phiếu này được phát hành bởi công ty cổ phần, cho phép trái chủ chuyển sang cổ phiếu của công ty. Tất nhiên việc chuyển đổi này được thực hiện theo quy định trước khi mua trái phiếu.

Dựa theo lợi tức trái phiếu

Có ba loại trái phiếu theo cách phân loại dựa vào lợi tức, đó là: 

• Trái phiếu có lãi suất cố định: Mức lãi suất sẽ ghi trực tiếp trên trái phiếu, lợi tức trái chủ nhận được tính bằng mệnh giá nhân với lãi suất này.
• Trái phiếu có lãi suất biến đổi hay còn gọi lãi suất thả nổi: Trái phiếu này không áp dụng một mức lãi suất cố định, tùy theo sự biến đổi của thị trường mà lợi tức trái chủ sẽ tính bằng mệnh giá nhân với lãi suất tham chiếu với mức lãi hiện tại trên thị trường.
• Trái phiếu có lãi suất bằng không: Nhà đầu tư sẽ bỏ ra số vốn thấp hơn so với mệnh giá của trái phiếu để mua nó. Đến ngày đáo hạn, bạn sẽ được hoàn trả lại số vốn đúng bằng mệnh giá của trái phiếu. Bạn không được nhận lãi suất nhưng được mua với giá chiết khấu. 

Dựa theo mức độ đảm bảo thanh toán cho người phát hành

Theo hình thức này trái phiếu được chia thành hai loại:

• Trái phiếu đảm bảo: Việc phát hành trái phiếu này kèm theo một loại tài sản dùng để đảm bảo trong trường hợp tổ chức không có khả năng thanh toán. Tài sản cầm cố có thể là bất động sản hoặc các chứng chỉ ký quỹ.
• Trái phiếu không có đảm bảo: Loại trái phiếu này phát hành mà không có bất kỳ tài sản đảm bảo nào, nó chỉ dựa vào uy tín của tổ chức phát hành. Hiện nay một số doanh nghiệp có thể nhờ bảo lãnh từ ngân hàng hoặc một số tổ chức tài chính để phát hành nhằm nâng cao uy tín.

Làm sao để sở hữu trái phiếu?

Làm sao để mua và bán trái phiếu?

Để có thể mua và bán trái phiếu, bạn cần một tài khoản giao dịch chứng khoán. Việc đăng ký khá đơn giản, nhà đầu tư đăng ký trực tiếp tại sàn giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh hoặc Hà Nội. Ngoài ra những công ty chứng khoán cũng hỗ trợ khách hàng mở tài khoản để giao dịch. 

Sau khi có tài khoản bạn có thể bắt đầu tìm đến danh mục trái phiếu và lựa chọn loại trái phiếu mình muốn. Đối với các giao dịch chuyển nhượng có thể thực hiện giữa các nhà đầu tư với nhau thông qua thỏa thuận về giá cũng như số lượng. Hoặc bạn có thể bán lại cho tổ chức phát hành hoặc cho các công ty tài chính và ngân hàng có thu mua.

Có nên đầu tư vào trái phiếu không?

Hiện nay, câu hỏi có nên đầu tư trái phiếu không đang là một vấn đề khiếu nhiều người chơi trăn trở. Trên thực tế, trái phiếu là một kênh đầu tư rất tốt dành cho các nhà đầu tư, đặc biệt đối với những người mong muốn nhận được một khoản thu nhập cố định và lâu dài.

Đây là sản phẩm đầu tư ít rủi ro hơn so với những loại chứng khoán khác như cổ phiếu, bởi lợi tức dành cho trái chủ không bị ảnh hưởng bởi kết quả kinh doanh của doanh nghiệp. Cho nên nó là một lựa chọn an toàn và dài hạn cho những ai ngại rủi ro.

Nên nắm giữ trái phiếu hay các loại chứng khoán khác?

Ngoài ra, trái phiếu là cách để bạn phân tán rủi ro, đa dạng danh mục đầu tư chứng khoán của mình. Bên cạnh đó, việc sở hữu trái phiếu không quá khó khăn, chỉ cần bỏ vốn là có thể sở hữu. Trường hợp xấu nhất là khi doanh nghiệp bị phát sản, lúc này người nắm giữ trái phiếu vẫn sẽ có lợi khi quá trình thanh lý tài sản bắt buộc phải chi trả nợ cho trái chủ trước cả cổ đông.

Trên đây là toàn bộ thông tin về trái phiếu, cách phân loại và những đặc điểm của nó trên thị trường. Hy vọng bạn đọc đã hiểu trái phiếu là gì, đặc điểm và lợi ích của trái phiếu, để từ đó có được lựa chọn đầu tư hiệu quả nhất.